NË ASTRONOMI:


Dielli është një yll sferik me përmasa gjigande. Ai përbëhet prej dy gazeve: 74% hidrogjen dhe 24 % helium, dhe ndodhet në periferi të galaktikës sonë. Dielli ka lindur 4,6 vjet më parë dhe bën rrotullimin e tij të plotë në galaltikë për rreth 220 milion vjet me një shpejtësi prej 217 km/sekond. Distanca e Diellit nga qendra e Rrugës së Qumështit mendohet të jetë mbi 25 000 vite dritë larg. Ngrohtësia dhe drita e Diellit u mjafton të gjitha krijesave të gjalla në Tokë, pavarësisht se Dielli është larg nesh në distancë rreth 150 milion kilometra dhe, në qoftë se papritmas Dielli ynë do të shuhej, në Tokë do të bëhej aq ftohtë sa do të grinte jo vetëm i tërë uji, por dhe ajri. Jeta do të vdiste: njerëzit, kafshët dhe bimësia. Planeti ynë do të bëhej i ftohtë dhe i vdekur. Temperatura në sipërfaqen e Diellit (fotosfera) është rreth 6 000 oC. dhe brënda tij (në bërthamë) shkon deri në 15 milion gradë celcius; pa këtë nxehtësi dhe largësi jeta në Tokë do të ishte e pamundur. Diametri i Diellit është 109 herë më i madh se ai i Tokës që do të thotë se duhen mbi 1.300.000 Toka për t’u bërë sa Dielli. Pesha e Diellit është 333 000 herë më e madhe se e Tokës. Ai është 93 milion milje larg, saqë rrezja e dritës së tij arrin për 8 minuta e 20 sekonda në Tokë. Ishte Nikolla Koperniku në shekullin e XVI ai që zbuloi sistemin heliocentrik, ku në qendër ishte Dielli. Ky ishte një revolucion i madh në shkencë. Kur Dielli arrin në zenitin e tij (pikën më të lartë), quhet mesditë. Energjia që çlirohet nga një shpërthim diellor është kaq e madhe, saqë mendja e njeriut e ka të vështirë ta konceptojë. Një shpërthim i vetëm është i barabartë me energjinë e çliruar nga 100 miliardë bomba atomike si ajo e hedhur në Hiroshimë. Toka është e mbrojtur nga efektet shkatërruese të kësaj energjie prej atmosferës. Dielli bën një rrotullim rreth vetes për pothuajse 27 ditë tokësore. Duhen edhe më shumë se 5 miliard vjet që Dielli ynë të shuhet.


NË MITOLOGJI:

Njeriu e ka ndjerë nevojën dhe rëndësinë e Diellit për jetën që në kohët e lashta. Sipas përfytyrimeve të grekëve të lashtë, botën e drejtonin zotat (perënditë), që jetonin në malin Olimp në Larisa të Greqisë. Heliosi rrezeshndritshëm ishte biri i Zeusit, kryezotit. Në përkthimin nga greqishtja Heliosi quhet Dielli. Egjiptianët zotin-diell e quanin Ra. Një figurë tjetër mitologjike e barazvlerësuar me Diellin ishte Apolloni. Apolloni përfytyrohej nga grekët e lashtë si djali i Zeusit (Jupiterit) dhe i Letos, vëllai binjak i Artemisës (Hënes). Ishte një djalosh atlet i zhveshur, i pashëm, i fortë dhe me shumë talente. Pothuajse çdo qytetërim e ka adhuruar Diellin si zot (perëndi). Ai shfaqet me një helmetë të artë në dorë dhe me flokë të artë. Perëndia Diell është një hyjni supreme, pasi flakët e tij mund të shkatërrojnë gjithçka. Data kur festohet dita e Diellit (Apollonit) është 22 qershori, pikërisht në ditën më të gjatë të vitit. Pas kësaj date dita fillon e shkurtohet. Dielli është zoti i ditës, Hëna zonja e natës.

NË ASTROLOGJI:

Dielli në astrologji quhet planet. Ai është më i rëndësishmi bashkë me Ashendentin dhe Hënën. Dielli përfaqëson jetën, shpirtin, gjallërinë tonë, individualitetin, dëshirën për t’u dukur, vullnetin dhe energjinë krijuese, rrezatuese, dëshirën për të jetuar, egon, nderimet, personalitetin. Ai shpreh potencialin e energjisë që kemi, krijimtarinë, marrjen e një pozicioni në jetë. Virtytet diellore janë: ndershmëria, kurajo, zemërmadhësia, bujaria, përbuzja e rrezikut, por të cilat mund të kthehen shumë lehtë në: mashtrim, krenari, arrogancë (mëndjemadhësi) dhe autoritarizëm. Dielli personalizon rrezatimin personal, jetën e brendshme reale, entuziazmin, drejtësinë, dritën, ditën, zemërgjerësinë, udhëheqjen, kënaqësinë, iniciativën, ambicjen, besimin tek vetja, afeksionin, dinjitetin dhe sensin e organizimit, forcën, mënyrën se si e përballojmë jetën.Nga ana negative përfaqëson: Arrogancën, mburrjen, krenarinë, zemërimin, egocentrizmin, dominimin. Dielli është lidhur me anën mashkullore të njeriut: me babain, bashkëshortin, me natyrën aktive, periudhën e pjekurisë, jetën publike, famën, idealet, fisnikërinë dhe lavdinë. Ka lidhje me artin, spektaklet, drejtimet, organizimet, punën në lidhje me bankat, metalin arin, luksin dhe udhëheqjen.

Dielli ynë është yll i klasifikuar në kategorinë G2, një prej më shumë se 100 miliard yjeve në galaksinë tone.

Diametri : 1.390.000 km.

Masa : 1.989e30 kg

Temperatura : 5537 °C në sipërfaqe

Temperatura : 15.000.000 °C në bërthame

Dielli është quajtur në mitologji me emra të ndryshëm : Greket e quajtën atë Helios kurse Romaket e quajtën atë Sol.

Dielli është objekti më i madh në sistemin diellor. Ai përmban më shumë se 99,8 % të masës totale të Sistemit Diellor (Jupiteri përmban pjesën tjetër). Është thëne shpesh se Dielli është një yll.
Kjo është e vërtete në kuptimin, që ka shumë të tjerë të ngjashme me
atë.
Kuptimi dhe Jeta e Diellit në të kaluarën + ardhmen e tije

1: Lindja 4,5 Miliard Vjet më Parë

4.5: Dielli i kohëve të tanishme

5/8: Rritje e vogël Graduale

9: Rritje e dukshme

10: Transformim në Gjigant të Kuq

11: Transformim në Re Molekulare [Nebula Cloud = Mjegullnaje Molekulare Gazi]

12: Transformim në Xhuxh të Bardhe [White Dwarf = xhuxh i bardhë]

13/4: Humbje të masës në një përqindje të vogël [White Dwarf = xhuxh i bardhë]
Lindja, Formimi, Përbërja e Diellit dhe e vete Sistemit Diellor


Sistemi Diellor u formua nga rënia gravitacionale e një Reje gjigante
molekulare 4.568.000.000 vjet më parë. Reja Molekulare ishte rreth disa
Light/Years=Vjet/drite e madhe. Rajoni që do formonte Sistemin Diellor,
ishte i njohur si mjegullnaje para-diellore. Ajo filloi të shkatërrohej
në një disk tjerrje me një diametër të madh dhe të nxehtë, gjithashtu
të dendur në qendër. Në këtë pikë, në evolucionin e tij, Dielli është
besuar të ketë qënë një yll T Tauri. Brenda 50 milion vjetëve, presioni
dhe dendësia e hidrogjenit në qendër të Diellit u bë i madh dhe i
mjaftueshëm, që të fillojë fuzionin termobërthamor. Temperatura, norma
reagimit, presioni, dhe densiteti i rritur deri në ekuilibër u arrit,
luftuar nga forca e tkurrjes gravitacionale. Në këtë pikë Dielli u bë
një yll i plotë. Kjo rritje e presionit ndez thelbin/bërthamën. Si
rezultat, Dielli është në rritje të ndritshme me një normë prej rreth
10 % çdo 1,1 miliard vjet. Dielli është i përbërë aktualisht me rreth
71,1 % hidrogjen dhe 27,4 % helium dhe pjesa tjetër përbëhet nga sasi të
vogla elementesh të rënda. Kjo ndryshon ngadalë me kalimin e kohës, për
shkak se Dielli konverton hidrogjenin në helium. Metalet më të bollshme
janë të oksigjenit rreth 1 % të masës së Diellit, karboni 0,3 %, neoni
0,2 % dhe hekur 0,2 %. Dielli para konvertimeve masive ishte 71,1 %
hidrogjen, 27,4 % helium, dhe 1,5 % metale. Në pjesët e brendshme të
Diellit, fuzioni bërthamor ka modifikuar përbërjen në konvertimin nga
hidrogjen në helium, kështu që pjesa më intime e Diellit është tani
rreth 60 % helium, me bollëk metali të pandryshuar. Rreth 5,4 miliard
vite nga tani, hidrogjeni në thelbin e Diellit do të konvertohet krejtësisht në helium,
duke i dhënë fund fazës kryesore. Heliumi në bazë të djegies do jetë në
një temperaturë shumë të nxehtë, dhe do prodhojë energji shumë herë më
të mëdha se sa nga koha e procesit të hidrogjenit. Në këtë kohë, shtresa
e jashtme e Diellit do të zgjerohet për afërsisht deri në 260 herë nga
diametri aktual. Përfundimisht heliumi do të shterojë vetë në një
shkallë shumë më të shpejtë së hidrogjeni, dhe djegia e Diellit me fazën
e helium do të jetë shumë më e vogël në krahasim me fazën e djegies së
hidrogjenit. Dielli nuk është shumë masiv dhe i mjaftueshëm, dhe
reaksionet bërthamorë në bazë do të zvogëlohen. Shtresa e jashtme e tij
do të bjere diku larg në hapësirë, dukë bërë që Dielli të humbë
pothuajse të gjithë fuqinë e tije. Që nga lindja e tij, ai ka përdorur
rreth gjysmën e hidrogjenit në thelbin/bërthamën e vet. Ai do të
vazhdojë të rrezatojë edhe për 5 miliardë vjet apo më shumë (edhe pse
shkëlqimi i dritës së tij do të dyfishohet në atë kohë). Por në fund ai
do të konsumojë të gjithë hidrogjenin dukë e kthyer në helium dhe pastaj
të shndërrohet në një gjigant të kuq, dhe do të shpërbëhet dhe
zvogëlohet në një yll Xhuxh-Dwarf. Ky fenomen do jetë i detyruar në
ndryshime radikalë, të cilat edhe pse të zakonshme nga standardët yjorë,
do të rezultojnë në shkatërrimin total të Tokës (dhe ndoshta për
krijimin e një mjegullnajë planetarë).
Në Brendësi të Diellit dhe Njollat e Zeza


Shtresa e jashtme e rrotullimit varion : në ekuator rrotullohet 1
herë në çdo 25,4 ditë, në afërsi të poleve është më shumë se 36 ditë.
Kjo sjellje e çuditshme është për shkak të faktit se Dielli nuk është
një organ solid-i ngurtë si në Tokë. Efekte të ngjashme janë parë edhe
në planetët e gazit. Rotacioni shtrihet ndjeshëm poshtë në brendësi të
Diellit, por Bërthama/Thelbi i Diellit rrotullohet si një trup i ngurtë.
Kushtet në bërthamën e Diellit (përafërsisht e 25 % e rrëzës të tij)
janë ekstremë. Temperatura është 15.000.000 °C dhe presioni është 250
miliard atmosferë. Në qendër të bërthamës dendësia e Diellit është 150
herë më shumë se sa ajo e ujit. Forca e Diellit varjon : (rreth
386.000.000.000) megavat nga reaksionet e fuzionit bërthamor. Çdo
sekondë rreth 700.000.000 ton hidrogjen konvertohet në rreth 695.000.000
ton helium dhe 5.000.000 ton e energjisë në formë të Rrezeve Gamma
Rays. Njollat e zeza janë rajone më temperaturë rreth 3527 °C. Njollat e
zeza mund të jetë shumë të mëdha, rreth 50.000 km në diametër. Njollat e
zeza janë shkaktuar nga komplikimet dhe marrëdhëniet e fushës magnetike
të Diellit. Kur shikojmë Diellin dhe sipërfaqen e tij, karakteristikat
më të dukshme janë zakonisht Njollat e Zeza Sunspoots, të cilat janë
zonat e mirë-përcaktuar në sipërfaqe dhe shfaqën më pjesë më të errëta
se sa pjesa tjetër e sipërfaqes për shkak të temperaturave të ulëta.
Njollat e Zeza Sunspoots janë rajone të aktivitetit të dendur magnetikë
ku konvertimi i elementëve frenohen nga fusha të forta magnetikë,
reduktimin e transportit të energjisë nga e brenda. Fusha magnetike
shkakton ngrohje të fortë në Corona-Kurora-Sipërfaqa, dukë formuar
rajone aktivë, që janë burim i fishekzjarrëve intensivë diellorë dhe
nxjerrja në masë e materialëve nga Corona : quajtur në anglisht Corona
Mass Ejection ose CME. Numri i dukshëm i Njollave të zeza në Diell nuk është konstant, por ndryshon më kalimin e
një cikli 11-vjëçar i njohur si cikli diellor. Ata që nuk shfaqën janë
në latituden e lartë diellorë. Pas ciklit njollat diellorë përparojnë,
numri i njollave rritët dhe lëvizin më afër ekuatorit të Diellit, një
fenomen i përshkruar nga ligji Sporer. Historia e numrit të njollave
vërejtur gjatë 250 viteve të fundit, tregon ciklin 11-vjëçar diellor.
Cikli Diellor ka një ndikim të madh të motit në hapësirë, dhe është një
ndikim i rëndësishëm në klimën e Tokës që nga shkëlqimi i dritës dhe
marrëdhëniet e tjera magnetikë. Në shekullin e 17, cikli diellor dukët
se ka ndaluar tërësisht për disa dekada.
Fusha Magnetikë dhe disa faktorë tjerë


Rajoni mbi kromosferë i quajtur corona-kurorë, shtrihet miliona
kilometra në hapësirë, por është e dukshme vetëm gjatë një eklipsi
Diellor. Kur Hëna kalon midis Tokës dhe Diellit atëherë kemi të bëjmë me
një eklips Diellor. Eklipset janë të dukshme mbi zona të gjëra të
Tokës. Eklipset e Diellit ndodhë një herë ose dy herë në vit. Fusha
magnetikë e Diellit është shumë e fortë (sipas standardëve tokësorë) dhe
shumë e komplikuar. Magnetosfera e tij, (e njohur edhe si heliosfera)
shtrihet përtej Plutonit. Përveç ngrohjes dhe dritës, Dielli gjithashtu
lëshon një lumë më dendësi të ulët të grimcave të ngarkuara (kryesisht
elektronet dhe protonet), e njohur si era Diellorë, e cila përshkon të
gjithë sistemin diellor në rreth 450 km/s. Era diellorë dhe grimcat
shumë të larta të energjisë hidhen nga shpërthimet Diellorë. Këto grimca
ose kjo erë Diellorë e quajtur Solar Storm ose Solar Flare, mund të
shkaktojë një efekt dramatik në Tokë dukë rrezikuar ekzistencën e
njerëzimit në të ardhmen në planetin tonë.
Të Dhënat Nga Anijet dhe satelitet


Të dhënat e fundit nga Anija Ulysses tregojnë një ndryshim te
shpejtësisë me 750 kilometra në sekondë të Erave Diellore. Përbërja e
Erës Diellore gjithashtu duket të ndryshoje në rajonet polare. Studim i
mëtejshëm i Erës Diellore do të bëhet nga anijet e nisura kohet e fundit
Wind, ACE dhe SOHO nga pika të favorshme dinamike të qëndrueshme
drejtpërdrejte në mes Tokës dhe Diellit rreth 1,6 milionë km nga Toka.
Kuptimi i Njerëzimit


Për mijëra vjet njerëzimi, më disa përjashtime, nuk e njihte
ekzistencën e Sistemit Diellor. Njerëzit besonin së Toka mund të jetë e
palëvizshme në qendër të Universit dhe kategorikisht. Edhe pse filozofi
grek Aristarkun Samos kishte spekuluar në një rishqyrtim të Kozmosit,
Nicolaus Copernic ishte i pari që zhvilloi një sistem matematikisht
heliocentrik. Pasardhësit e tij të shakullit 17-të, Galileo Galilei,
Johannes Kepler dhe Isaac Newton, zhvilluan të kuptuarin e fizikës, e
cila çoi në pranimin gradual të idesë se Toka dhe Planetët tjera
rrotullohen rreth Diellit, dhe që Toka nuk është qendra e gjithçkaje. Në
kohët e fundit, përmirësimet në Teleskop dhe përdorimi i
anijeve/satelitëve kanë mundësuar hetimin e fenomeneve gjeologjikë të
tilla si, male dhe kratere, dhe dukurive meteorologjikë sezonalë, të
tilla si retë, stuhitë e pluhurit dhe akullnajave në planetët e tjera.

Dielli është rreth 4,5 miliard vite i vjetër. Theksojmë : Dielli nuk mund të shkatërrohet nga një fenomen Supernova sepse nuk e ka masën e duhur.