Dielli yne eshte yll i klasifikuar ne kategorine G2, nje prej me shume se 100 miliard yjeve ne galaksine tone.
Diametri: 1.390.000 km.
Masa: 1.989e30 kg
Temperatura: 5537 °C ne Siperfaqe
Temperatura: 15,000,000 °C Ne Berthame
Dielli eshte quajtur ne mitologji me emra te ndryshem: Greket e quajten ate Helios kurse Romaket e quajten ate Sol. Dielli eshte objekti me i madh ne sistemin diellor. Ai permban me shume se 99,8% te mases totale te Sistemit Diellor (Jupiteri permban pjesen tjeter). Eshte thene shpesh se Dielli eshte nje yll. Kjo eshte e vertete ne kuptimin, qe ka shume te tjere te ngjashme me ate.
Lindja, Formimi, Perberja e Diellit dhe e vete Sistemit Diellor
Sistemi Diellor u formua nga renia gravitacionale e nje Reje gjigande molekulare 4,568,000,000 vjet me pare. Reja Molekulare ishte rreth disa Light/Years=Vjet/drite e madhe. Rajoni qe do formonte Sistemin Diellor, ishte i njohur si mjegullnaje para-diellore. Ajo filloi te shkaterrohej ne nje disk tjerrje me nje diameter te madh dhe te nxehte, gjithashtu te dendur ne qender. Ne kete pike, ne evolucionin e tij, Dielli eshte besuar te kete qene nje yll T Tauri. Brenda 50 milion vjeteve, presioni dhe dendesia e hidrogjenit ne qender te Diellit u be i madh dhe i mjaftueshem, qe te filloje fusionin termoberthamor. Temperatura, norma reagimit, presioni, dhe densiteti i rritur deri ne ekuiliber u arrit, luftuar nga forca e tkurrjes gravitacionale. Ne kete pike Dielli u be nje yll i plote. Kjo rritje e presionit ndez thelbin/berthamen. Si rezultat, Dielli eshte ne rritje te ndritshme me nje norme prej rreth 10% cdo 1.1 miliard vjet. Si rezultat, Dielli eshte ne rritje te ndritshme me nje norme prej rreth 10% cdo 1.1 miliard vjet. Dielli eshte i perbere aktualisht me rreth 71,1% hidrogjen dhe 27.4% helium dhe pjesa tjeter perbehet nga sasi te vogla elementesh te renda. Kjo ndryshon ngadale me kalimin e kohes, per shkak se Dielli konverton hidrogjenin ne helium. Metalet me te bollshme jane te oksigjenit rreth 1% te mases se Diellit, karboni 0,3%, neoni 0,2%, dhe hekur 0,2%. Dielli para konvertimeve masive ishte 71,1%hidrogjen, 27.4% helium, dhe 1,5% metale. Ne pjeset e brendshme te Diellit, fuzioni berthamor ka modifikuar perberjen ne konvertimin nga hidrogjen ne helium, keshtu qe pjesa me intime e Diellit eshte tani rreth 60% helium, me bollek metali te pandryshuar. Rreth 5.4 miliard vite nga tani, hidrogjeni ne thelbin e Diellit do te konvertohet krejtesisht ne helium, duke i dhene fund fazes kryesore. Heliumi ne baze te djegies do jete ne nje temperature shume te nxehte, dhe do prodhoje energji shume here me te medha se sa nga koha e procesit te hidrogjenit. Ne kete kohe, shtresa e jashtme e Diellit do te zgjerohet per afersisht deri ne 260 here nga diametri aktual. Perfundimisht heliumi do te shteroje vete ne nje shkalle shume me te shpejte se hidrogjeni, dhe djegia e Diellit me fazen e helium do te jete shume me e vogel ne krahasim me fazen e djegies se hidrogjenit. Dielli nuk eshte shume masiv dhe i mjaftueshem, dhe reaksionet berthamore ne baze do te zvogelohen. Shtresa e jashtme e tij do te biere diku larg ne hapesire, duke bere qe Dielli te humbe pothuajse te gjithe fuqine e tije. Qe nga lindja e tij, ai ka perdorur rreth gjysmen e hidrogjenit ne thelbin/berthamen e vet. Ai do te vazhdoje te rrezatoje edhe per 5 miliarde vjet apo me shume (edhe pse shkelqimi i drites se tij do te dyfishohet ne ate kohe). Por ne fund ai do te konsumoje te gjithe hidrogjenin duke e kthyer ne helium dhe pastaj te shnderrohet ne nje gjigand te kuq ,dhe do te shperbehet dhe zvogelohet ne nje yll Xhuxh-Dwarf. Ky fenomen do jete i detyruar ne ndryshime radikale, te cilat edhe pse te zakonshme nga standardet yjore, do te rezultojne ne shkaterrimin total te Tokes (dhe ndoshta per krijimin e nje mjegullnaje planetare).
Ne Brendesi te Diellit dhe Njollat e Zeza
Shtresa e jashtme e rrotullimit varion: ne ekuator rrotullohet 1 here ne çdo 25,4 dite, ne afersi te poleve eshte me shume se 36 dite. Kjo sjellje e çuditshme eshte per shkak te faktit se Dielli nuk eshte nje organ solid-i ngurte si ne Toke. Efekte te ngjashme jane pare edhe ne planetet e gazit. Rotacioni shtrihet ndjeshem poshte ne brendesi te Diellit, por Berthama/Thelbi i Diellit rrotullohet si nje trup i ngurte. Kushtet ne berthamen e Diellit (perafersisht e 25% e rrezes te tij) jane ekstreme. Temperatura eshte 15,000,000 °C dhe presioni eshte 250 miliard atmosfere. Ne qender te berthames dendesia e Diellit eshte 150 here me shume se sa ajo e ujit. Forca e Diellit varjon: (rreth 386.000.000.000) megavat nga reaksionet e fuzionit berthamor. Çdo sekonde rreth 700.000.000 ton hidrogjen konvertohet ne rreth 695.000.000 ton helium dhe 5.000.000 ton e energjise ne forme te Rrezeve Gamma Rays. Njollat e zeza jane rajone me temperature rreth 3527 °C. Njollat e zeza mund te jete shume te medha, rreth 50.000 km ne diameter. Njollat e zeza jane shkaktuar nga komplikimet dhe marredheniet e fushes magnetike te Diellit. Kur shikojme Diellin dhe siperfaqen e tij, karakteristikat me te dukshme jane zakonisht Njollat e Zeza Sunspoots, te cilat jane zonat e mire-percaktuar ne siperfaqe dhe shfaqen me pjese me te erreta se sa pjesa tjeter e siperfaqes per shkak te temperaturave te uleta. Njollat e Zeza Sunspoots jane rajone te aktivitetit te dendur magnetike ku konvertimi i elementeve frenohen nga fusha te forta magnetike, reduktimin e transportit te energjise nga e brenda. Fusha magnetike shkakton ngrohje te forte ne Corona-Kurora-Siperfaqa, duke formuar rajone aktive, qe jane burim i fishekzjarreve intensive diellore dhe nxjerrja ne mase e materialeve nga Corona: quajtur ne anglisht corona mass ejection ose CME. Numri i dukshem i Njollave te zeza ne Diell nuk eshte konstant, por ndryshon me kalimin e nje cikli 11-vjeçar i njohur si cikli diellor. Ata qe nuk shfaqen jane ne latituden e larte diellore. Pas ciklit njollat diellore perparojn, numri i njollave rritet dhe levizin me afer ekuatorit te Diellit, nje fenomen i pershkruar nga ligji Sporer. Historia e numrit te njollave verejtur gjate 250 viteve te fundit, tregon ciklin 11-vjeçar diellor. Cikli Diellor ka nje ndikim te madh te motit ne hapesire, dhe eshte nje ndikim i rendesishem ne klimen e Tokes qe nga shkelqimi i drites dhe mardheniet e tjera magnetike. Ne shekullin e 17, cikli diellor duket se ka ndaluar teresisht per disa dekada.
Fusha Magnetike dhe disa faktore tjere
Rajoni mbi kromosfere i quajtur corona-kurore, shtrihet miliona kilometra ne hapesire, por eshte e dukshme vetem gjate nje eklipsi Diellor. Kur Hena kalon midis Tokes dhe Diellit atehere kemi te bejme me nje eklips Diellor. Eklipset jane te dukshme mbi zona te gjera te Tokes. Eklipset e Diellit ndodhe nje here ose dy here ne vit. Fusha magnetike e Diellit eshte shume e forte (sipas standardeve tokesore) dhe shume e komplikuar. Magnetosfera e tij, (e njohur edhe si heliosfera) shtrihet pertej Plutonit. Perveç ngrohjes dhe drites, Dielli gjithashtu leshon nje lume me dendesi te ulet te grimcave te ngarkuara (kryesisht elektronet dhe protonet), e njohur si Era Diellore, e cila pershkon te gjithe sistemin diellor ne rreth 450 km/sec. Era diellore dhe grimcat shume te larta te energjise hidhen nga shperthimet Diellore. Keto grimcka ose kjo Ere Diellore e quajtur Solar Storm ose Solar Flare, mund te shkaktoje nje efekt dramatik ne Toke duke rrezikuar egsistencen e njerezimit ne te ardhmen ne planetin tone.
[b]Te Dhenat Nga Anijet dhe satelitet
Te dhenat e fundit nga Anija Ulysses tregojne nje ndryshim te shpejtesise me 750 kilometra ne sekonde te Erave Diellore. Perberja e Eres Diellore gjithashtu duket te ndryshoje ne rajonet polare. Studim i metejshem i Eres Diellore do te behet nga anijet e nisura kohet e fundit Wind, ACE dhe SOHO nga pika te favorshme dinamike te qendrueshme drejtperdrejte ne mes Tokes dhe Diellit rreth 1,6 milione km nga Toka.
[redakto] Kuptimi i Njerzimit
Per mijera vjet njerezimi, me disa perjashtime, nuk e njihte ekzistencen e Sistemit Diellor. Njerezit besonin se Toka mund te jete e palevizshme ne qender te Universit dhe kategorikisht . Edhe pse filozofi greek Aristarkun Samos kishte spekuluar ne nje rishqyrtim te Kozmosit, Nicolaus Copernic ishte i pari qe zhvilloi nje sistem matematikisht heliocentrik. Pasardhesit e tij te shekullit 17-te, Galileo Galilei, Johannes Kepler dhe Isaac Newton, zhvilluan te kuptuarin e fizikes, e cila coi ne pranimin gradual te idese se Toka dhe Planetet tjera rrotullohen rreth Diellit , dhe qe Toka nuk eshte qendra e gjithshkaje. Ne kohet e fundit, permiresimet ne Teleskop dhe perdorimi i anijeve/sateliteve kane mundesuar hetimin e fenomeneve gjeologjike te tilla si, male dhe kratere, dhe dukurive meteorologjike sezonale, te tilla si rete, stuhite e pluhurit dhe akullnajave ne planetet e tjera.
Dielli eshte rreth 4.5 miliard vite i vjeter. Theksojme: Dielli nuk mund te shkaterrohet nga nje fenomen Supernova sepse nuk e ka massen e duhur.
Shteti
Mosha
24/2/2023, 00:58 nga Kledja