Parmenidi, filozof grek (ka lindur rreth 510 – 450 p.e.r.) është një bashkekohës më i ri i Heraklitit dhe themelues i shkollës së aleatëve. Kontributi kryesor filozofik i tij qëndron në interpretimin radikal të fenomenit të ndryshimit. Paramenidi hodhi poshtë perpjekjet e Heraklitit për të shpjeguar ndryshimin si unitet në shumellojshmëri dhe në të njejtën kohë kritikoi teoritë e filozofëve të Miletit rreth origjinës së sendeve. Ashtu si Herakliti edhe filozofët e Miletit pranonin se të gjitha sendet rrjedhin nga diçka tjetër dhe se ka vetem një lëndë bazë në botë, që është burimi i shumëllojshmërisë së sendeve. Procesi nga i cili Njëshi bëhet shumë, është procesi i ndryshimit. Paramenidi, nga ana tjetër, e mohoi nocionin e ndryshimit, duke e mbështetur argumentin e tij në dy baza: në qoftë se është një substancë e vetme prapa të gjitha sendeve, atëherë koncepti i ndryshimit është logjikisht absurd; dhe se fenomeni i ndryshimit është krejtësisht një iluzion.

Për Parmenidin koncepti i ndryshimit është i pamendueshëm dhe i pashprehshëm. Ai mendon se çdo gjë që ekziston "duhet absolutisht të jëtë ose të mos jetë". Të ekzistojë në një mënyrë "absolute", do të thotë për Parmenidin se çdo gjë që është, ajo thjesht është. "Ne kurrë nuk mund të pranojmë -thotë ai, që diçka të vijë në ekzistencë...nga diçka që nuk ekziston". Ishte ky koncept i "ardhjes në ekzistencë" ose i "bërjes", i cili e çoi atë në absurd, sepse ai pohonte se diçka ose "... është ose nuk është". Si mund të themi se diçka fiton qenie ose ajo ka pasur joqenie, sepse ju mund të mendoni për "diçka" kur ajo tashmë ekziston dhe, për rrjedhim, nuk ekziston proçesi i ndryshimit, sepse nuk ekziston "jo-qenia" nga e cila, ose brenda së cilës ai mendon". Ai e shpreh këtë më direkt kur shkruan se "ju nuk mund të mendoni pa patur diçka përse të mendoni". Të mendosh do të thotë të mendosh për diçka dhe për këtë arësye ju nuk mund të mendoni për diçka që ndryshon ose që fiton qenie. Te mendosh për ndryshimin, është një përpjekje për të menduar të pamundurën, domethënë të mendosh për diçka ashtu si ajo nuk është. Qenia ose realiteti është ajo çfarë ekziston dhe jo diçka tjetër. Për këtë arsye është e pamundur të mendosh për ndryshimin në ndonjë mënyrë të qartë, derisa e vetmja gjë, që ne mund të mendojmë, është qenia, ose ajo çfarë ekziston aktualisht. Ai shpjegon, më tej, se qenia është absolute dhe e pandashme derisa e gjithë qenia është e njejtë. Parmenidi thotë se "...gjithçka është e mbushur nga qenia. Prandaj ajo është kudo e vazhdueshme, sepse qenia është e njejtë me vetë qenien". Për ta theksuar më me forcë këtë ide, Parmenidi u përpoq të tregojë absurditetin e konceptit të bërjes ose të ndryshimit, duke treguar pasojat në qoftë se pranon se diçka vjen në qenie.

Ku qëndon absurditeti po të thuash se "diçka vjen në qenie?" Parmenidi thotë se është e pamundur, që të pohosh qartë dhe në mënyrë koherente, se diçka mund të lindi nga joqenia ose qenia. Supozimi, që qëndron prapa konceptit të ndryshimit, ose të të bërit, është se diçka ndryshon nga joqenia në qenie ose nga qenia në qenie. Por për Parmenidin ky supozim nuk ka kuptim për këto arësye: Në qoftë se dikush thotë se diçka lind nga qenia, siç bënë Talesi dhe miletianët e tjerë, në këtë rast nuk kemi kalim në qenie, sepse në qoftë se do të lindi nga qenia, kjo gjë është bërë tashmë më parë. Ndërsa, në qoftë se dikush thotë se diçka ka lindur nga jo-qënia, ai nënkupton se joqenia është diçka. Por, të thuash se joqenia është diçka, kjo është një kontradiktë e dukshme deri sa çdo gjë ka qenie. Problemi i shpjegimit të ndryshimit ështe njësoj i pamundur, sipas Paramenidit, sikur ndonjë përpiqet të shpjegojë çështjen e madhe të origjinës së strukturës së përgjithshme të realitetit, po ashtu dhe për çështje të thjeshta të sendeve të veçantë e të vegjël. Në të dy rastet, problemi është i njëjtë; d.m.th. format e qenies duhet të rrjedhin ose nga qenia ose nga jo-qenia. Por, në qoftë se ka ardhur nga qenia, atëherë, ajo tashme ekziston, pra nuk ka ndryshim ose bërje, dhe në qoftë se rrjedh nga joqenia, ateherë, është e nevojshme të trajtojmë joqenien si diçka, me qëllim që të shmangim kontraditën se diçkaja vjen nga asgjëja. Në të dyja rastet, në qoftë se kemi ndryshim, sepse përpara se "ndryshimi" të ndodhë diçkaja ka ekzistuar dhe pas ndryshimit ajo përsëri ekziston. Si konkluzion, në të dy rastet, nuk ekziston ndryshimi ose lëvizja.

Duke folur për realitetin si të tillë, Parmenidi thotë se "për ne është lënë vetëm një rrugë të themi se ai ekziston. Në këtë rrugë ka shumë shenja që tregojnë se ajo, që ekziston, është e pakrijueshme dhe e pashkatërrueshme, sepse është e plotë, e palëvizshme dhe e pafund. Nuk mund të ketë forma të ndryshme të qenies, sepse ajo ose është, ose nuk është. Dhe, derisa ajo është, ajo nuk mund të bëhet, sepse qenia është e pandashme. Ka po aq qenie në një vend, sa ç'ka edhe në një vend tjetër; hapësirë boshe nuk ka. Nga këto konsiderata, Parmenidi, argumenton se ajo ose realiteti është me natyrë materiale dhe është i kufizuar. Realiteti është sferik, material, i palëvizshëm dhe i mbushur plot. Ai është një masë e vazhdueshme, ku boshllëku nuk ekziston dhe ku pas të cilit nuk ka asgjë. Për arësye se ndryshimi nuk ekziston, realiteti është i pakrijueshëm dhe i pashkatërueshëm, si rrjedhim është i përjetshëm dhe i palëvizshëm.

Për të treguar absurditetin logjik të konceptit të ndryshimit, ishte e pamjaftueshme largimi i këtij koncepti nga kuptimi vulgar i tij. Kudo njerëzit e zakonshëm shikojnë sende në rrjedhje dhe për ta kjo përfaqëson një ndryshim të vërtetë. Paramenidi e mohoi nocionin e ndryshimit në kuptimin vulgar duke bërë dallimin midis dukjes dhe realitetit. Ndryshimi, thotë ai, është një konfuzion i dukjes me realitetin, prandaj ndryshimi është thjesht një iluzion. Prapa dallimit të dukjes me realitetin, për Paramenidin, qëndron dallimi midis opinionit dhe së vërtetës. Dukja nuk mund të japë më shumë se opinione, ndërsa realiteti është baza e të vërtetës, megjithëse, në kuptimin e zakonshëm, mund të themi se sendet duket se janë në rrjedhje dhe për pasojë në një proces të vazhdueshëm ndryshimi; ky është një opinion që bazohet në shqisat i cili duhet, thotë Parmenidi, t'i lërë vendin aktivitetit të arsyes, e cila është e aftë të dallojë të vërteten mbi sendet dhe të na tregojë se, në qoftë se është vetëm një substancë nga e cila përbëhet çdo gjë, atëherë nuk mund të ketë lëvizje ose ndryshim. Në një farë kuptimi, filozofi i mëparshëm, Talesi, ka berë një dallim të tillë kur ai thoshte se çdo gjë rrjedh nga uji, që do të thotë se dukja e sendeve nuk na jep përbërjen e vërtetë ose lëndën bazë të realitetit. Por duhet thënë se ishte Parmenidi ai që në mënyrë të qartë e theksoi këtë dallim, që më vonë do të marrë një rëndësi vendimtare në filozofinë e Platonit. Platoni mori idenë bazë të Parmenidit në lidhje me pandryshueshmërinë e qenies dhe mbi bazën e kësaj zhvilloi dallimin e tij midis botës së kuptueshme dhe botës së dukshme. Platoni nxori nga qenia e pandryshueshme e Parmenidit idenë e tij objektive dhe permanente.

Parmenidi ka lindur rreth vitit 510 p.e.s. dhe pjesën më të madhe të tij ka jetuar ne Elea, një koloni e themeluar nga kolonët grekë në jug të Italisë. Ai u shqua atje në shumë fusha duke i dhënë popullit të Eleas ligjet dhe duke themeluar një shkollë të re filozofike, pasuesit e së cilës u njohën me emrin eleatë. Në moshën gjashtëdhjetë e pesë vjeç ai shkoi në Athinë i shoqëruar nga nxënësi i tij i shquar Zenoni, dhe, sipas traditës gjatë vizitës ai bisedoi me Sokratin e ri. Përpjekja e tij për të nxjerrë konkluzione logjike nga supozimi se realiteti përbëhet nga një substancë e vetme, e çoi atë në konkluzionin se, në kundërshtim me çfarë na thonë shqisat, nuk ka lëvizje ose ndryshim. Ky konkluzion i ashpër solli, në mënyrë të pashmangshme mospranime kritike dhe përqeshje; por ishte Zenoni, nxenësi më i shquar i Parmenidit, i cili bëri si detyrë të tij mbrojtjen e pozicionit të mësuesit të vet kundër sulmuesve të tij.

JETËSHKRIMET – KURESHTI NGA JETA E PARMENIDIT

* Parmenidi ishte i çmuar jashtëzakonisht nga filozofët e vjetër (Platoni e konsideron "të madh dhe të madhërishëm"), si dhe nga një numër i madh i interpretuesve të mëvonshëm,kështu, për shembull, Hegeli e karakterizon si "figurë të jashtëzakonshme".

* Parmenidi i pari përpunoi sistematikisht mësimin eleas dhe kuptoi problemet e qenësishme filozofike të kundërvëra ndërmjet lëvizjes dhe qetësisë, ndërmjet njëjës dhe shumësisë, ndërmjet racionales dhe shqisores, ndërmjet fenomenales dhe të qenësishmes.

* Pavarësisht nga njëanshmëria e zgjidhjeve të tij, të cilat shpesh ishin në kundërshtim me mënyrën greke të të menduarit, kështu që edhe Zenoni u detyrua në mënyrë popullore të shpjegonte dhe mbronte mësimin e mësuesit të vet.

* Parmenidi i shtroi disa çështje, të cilat mbesin çështje të qenësishme dhe fundamentale të gjithë mendimit filozofik. Kryevepra: Poema Mbi natyrën.