Spiunët që paralajmërojnë tërmetin. Gazi dhe uji i puseve

Parashikimi i termeteve? I ngjan nje mirazhi. Disa fenomene qe shoqerojne lekundjet e tokes jane shenuar si sinjale parashikuese mjaft efikase. Egersimi i kafsheve te shtepise, si qeni, macja etj., niveli i rrjedhjes nentokesore qe vihen re per shembull si vale ne ujin e pusit. Disa lloje jehonash te zhurmshme qe paralajmerojne levizjen e tokes per efekt te tensionit te mbledhur ne koren e tokes. Vetetimat dhe fenomene te tjera te ngjashme qe ndodhin ne atmosferen e elektrizuar.

Nje spiun tjeter eshte dhe radoni, per te cilin flitet shume ne keto dite. Ky eshte nje gaz, "i lindur" nga uraniumi radioaktiv, dhe mund te vere ne dukje nga tabani i tokes ne sasi shume me te medha se norma, kur dinamika e brendshme e planetit tone thyen dhe shtyp shkembinjte derisa i ben copa.

Por kane qene amerikanet te paret qe kane lajmeruar ne disa artikuj shkencore ne fillim te viteve '80 qe parashikimi perfundimtar, dmth, kapaciteti per te parathene se ku dhe kur do te kishte termet, ai ndodhte, dhe kjo fale identifikimit te paralajmeruesve naturale te besueshem. Pastaj ishte puna e shkencetareve japoneze, qe mendonin se mund ta zgjidhnin problemin me nje aparat vezhgues me nje tekonologji te sofistikuar; por studimet dhe monitorimet e tyre nuk paten vlere ne katastrofen e Kobe ne 1995, ku humben jeten pese mije persona, dhe termeti ishte i nje magnitude 7.3 te shkalles rihter.

Por jo vetem kaq. Thuhet gjithashtu se parashikimin e termetit katastrofik kinezet kishin provuar ne vitet '70, duke i besuar "mbrojtesve te kuq" vezhgimin e tokes: pulat e cmendura, dhe rrjedha e ujit. Kjo metode pati nje rezultat te mire ne termetin e Haicheng, ne shkurt te 1975, ku fshatrat u evakuan para termetit te forte qe shkaterroi gjysmen e tyre. Por me vone nuk funksionoi. Ne 28 korrikte 1976 termeti ne rajonin e Tangshan shkaktoi 300 mije te vdekur dhe ai u quajt si termeti me shkaterrimtar i shekullit qe lame pas. Vetem banoret e zones se quajtur Qinglon, ku u parashikua termeti arriten te iknin para katastrofes, duke demostruar se nuk behet fjale per fenomene konstante. Por perderisa kane deshtuar teknologjite me te avancuara te monitorimit, atehere cfare shprese do te kemi te arrijme ne parashikime sizmike qe te fleme te sigurte, pa rrezikun e shembjes?

Te tjera studime po behen mbi identifikimin e pllakave te tokes qe sjellin termete dhe gjtihashtu te kuptojme nepermjet hetimeve historike gjeologjike, se si dhe kur kane levizuar keto pllaka ne kohet e kaluara. Sipas ketyre studimeve te pakten parshikohet se heret a vone do te ndodhe nje termet. Por heret a vone kur? Nje pergjigje e vagullt qe mund te vije nga studimet qe po pergatiten per te na cuar ne parashikimin e mundshem. Mund te dihet per shembull se termeti ne ate zone sizmike do te ndodhe me nje probabilitet 50 per qind brenda nje viti. Nuk mund te largohen banoret nga shtepite e tyre per 365 dite, por ne nje shtet modern kjo duhet te sherbeje per te siguruar territorin duke rregulluar ndertesat qe jane me te prekshme.

Sa per radonin dhe parashikuesit e tjere, ndoshta duhet ndjekur shembulli i japonezeve qe pas termetit te Kobe kane vendosur te rithemelojne sistemin e tyre te vezhgimit, duke kerkuar sinjalizues te tjere gjeofizik me efikas dhe me te besueshem, dhe te kalifornianeve, te cilet se fundi kane hedhur nje program nderkombetar te quajtur "Studime bashkepunuese per parashikimin e termeteve

duket nga vet fjala spiun