Rrëfim tronditës
Shkruan: Luljeta Selimi



S'KAM FUQI TË KTHEHEM NË VENDLINDJE

" - Edhe sot e kësaj dite nuk e di se sa ditë kishin kaluar kur policia
serbe na hyri brenda. Aq shumë u frikësova por, shpëtova,nuk na ndodhi
asgjë. Na i dhanë tre minuta të dilnim nga shtëpia, dhe dolëm. Kur arritëm
në Pejë, policia na ndalën përsëri, na kërkuan nga 50 DM për person nëse
donim të vazhdonim për në Shqipëri. Ne kishim vetëm 200 DM, e ishim nentë
veta. "Kush do të shpëtonte? Cilin do ta ndalnin? Pyesnim në heshtje,
ndërkaq babai ua dorëzoi paratë dhe u tregoi se ishim nëntë veta. Na shikuan
dhe pasi ia morën nënës dhe mua unazat nga duart, na lëshuan. Në dalje të
Pejës, na ndali grupi tjetër i policisë. Edhe ata na kërkuan para dhe nuk do
t'na lëshonin sikur një familje nga Gllogjani të mos i jipte 200 DM.

U nisëm. Disa metra më larg, policia kishte ndalur kolonën që ishte e gjatë
deri në kufi. Ata ishin banorë nga fshatrat e Ferizajit, Suharekës,
Rahovecit, Prizrenit, Malishevës e ndoshta edhe të Gjakovës. Policia nuk
lëshonte askë pa e kontrolluar dhe ne duhej të prisnim në rrugë. Edhe pse
nuk bënte shumë vapë, ishte vështirë të rrije e të prisje aty. Nuk kishim as
ujë e as bukë. Policia nuk na lejonte as të ktheheshim por as të vazhdonim,
madje as të uleshim. Ashtu në këmbë, të mbështetur në njëri-tjetrin,
qëndruam mbi 11 orë. Kishte rënë errësira e parë kur kolona filloi të lëvizë
ndagalë. Ishim aq të lodhurë, por, megjithatë, shpresonim se do të arrinim
të gjallë në Shqipëri. Rruga ishte e gjatë por, ajo u vështirësua edhe më
shumë kur gjatë natës filloi një shi i madh dhe mëngjesi gëdhiu i ftohtë.

Fëmijët të lodhur filluan të qanin, e policët ishin egërsuar shumë. Si
dukej, ata kishin humbur shokët e tyre diku. Kishim edhe dy-tri kilometra
për të arritur deri te kufiri,dhe në momentin kur arritëm tek vendi ku bëhej
pengesa për vazhdimin e rrugës, policët filluan të na kontrollonin sërish.
Na preknin trupit, kurse meshkujtë i rrahnin dhe i detyronin t'u jepnin
para. Ne nuk kishim, edhe herën e fundit na ndihmuan të tjerët. Kur vëllanë
tim 12 vjeçar filluan ta rrahnin, unë i ika nga dora e policit që po më
kontrollonte dhe u hodha mbi vëllanë. Doja që, së paku, një të rame t'ia
marrë unë. Eshtë vëllau i vetëm pas nëntë motrave. Polici që po e rrahte, më
tërhoqi për flokët e gjata dhe më drejtoi kah kryepolici i cili, në prani të
kolonës, me majën e thikës filloi t'mi zhvishte rrobat. Mi hoqi të gjitha në
prani të babës, nënës, vëllaut,burrit dhe fëmijëve të mij. Fëmijët filluan
të qajnë me të madhe, por aq u bënte atyre, dhe kryepolici më tërhoqi deri
tek strehimorja e tyre e improvizuar që ishte në afërsi të rrugës. Më hodhën
mbi tavolinë, mi lidhën duart për të, të cilën siç duket e kishin përgatitur
enkas për t'i dhunuar femrat shqiptare. E di që pasi filloi të më ç'nderojë,
me kokë i rashë tavolinës, kurse ata qeshnin e flisnin sikur të ishin në
spektakël. Tërë këtë e shihnin edhe të afërmit e mi, e shihnin edhe
qytetarët e tjerë dhe tërë kolona e gjatë që po lëvizte andej. Si në ëndërr
më kujtohet kur i urdhëruan familjarët e mi të ecin.

Edhe sot më tingëllon në kokë zëri i nënës sime, e cila nuk kishte dashur të vazhdojë pa mua.

Edhe sot e kësaj dite nuk dihet se ku është. Më kujtohet se përveç dhunimit, më
goditën disa herë me kondak në kokë. Nuk më kujtohet si, dhe kush më ka
dërguar deri në Kukës, por e di se aty kam dëgjuar edhe shumë klithma, dhe
shumë gjëmë, shumë thirrje për ndihmë nga shumë femra të tjera që i dhunuan.
Në spitalin e Tiranës qëndrova e shtrirë 19 ditë. Gjashtë ditë me radhë më
kishte qëndruar burri tek koka, e unë nuk e njihja. Nga goditja në kokë
kisha harruar çdo gjë.Vetëm zëri i bijës sime 5 vjeçare që më thërriste e
qante pse nuk i flisja, më nxorri nga ajo komë, që edhe mjekët u befasuan.
Sot nuk kam fuqi të shkojë e të jetojë në vendin ku kam jetuar më herët me
burrin dhe fëmijët. Nuk mund të kthehem as në vendlindjen time, sepse nuk
kam fuqi. Më vjen turp për atë që më ka ndodhur. E kanë parë edhe qindra
bashkëfshatarë të mi. Unë kam pasur fatin të më kuptojë burri, por jetoj me
dy plagë që nuk do të më shërohen kurrë. Jetoj me plagën që ma morën nënën,
dhe me plagën e dhunimit, që është më e rëndë se vdekja", - theksoi, në fund
të rrëfimit, D.R. nga një fshat i Pejës


Jeta ma këtheu shpinën atëherë, e tash vetëm e shikoj atë

Bedrija jeton e vetmuar, dhe çdo ditë heq të zitë e ullirit për të siguruar
kafshatën e gojës. Banesa ku ishte strehuar ajo ishte një banesë e
improvizuar mbi kulmin e një ndërtese në lagjen "Dardania" në Prishtinë.
Banesa gjysëm e errët, me mobile shumë të vjetra, toka pa mbulojë dhe banjo,
e parregulluar, ngjanin me shtëpitë e vjetra të fshatrave rurale në shumë
komuna të varfëra në Kosovë . Në një nga dollapët e pakët që kishte
improvizuar në afërsi të shtratit, ajo kishte lënë rrobat e saja të pakëta,
disa libra, dhe pothuajse hapësirën më të madhe e kishte lënë për disa
fotografi që ishin gjysmë të grisura dhe të përlyera. Ajo që binte në sy mbi
të gjitha, ishte një nga fotografitë e saj gjysëm e djegur të cilën ajo e
kishte futur në një kornizë të vlefshme. Fytyra e saj ndonëse e bukur, që
larg të jepte të kuptosh se ishte e mërzitur. Edhe gjatë përshëndetjes dhe
fjalëve të zakonshme ajo e ulte shikimin dhe mënyra se si vështronte
njerëzit të jepte të kuptosh, se ajo ishte e shqetësuar. Bedrija derisa po i
largonte mbulojat e shtratit, dhe bënte një vend të ulej, lëshoi një ofshamë
dhe fshehurazi kafshoi buzën sikur donte të fshihte diçka .

U ul në shtratin e vjetër që mezi i ngjante një shtrati, dhe pa pasur nevojë
t'a pyesësh asgjë me sytë e përlotur foli:" e sheh këtë banesë? Këtu jetoj
tani dy vite. Do të pajtohesha për skamjen dhe mobilet e vjetra, sikur të
kisha një çmim më të lirë për qiranë. Unë për këtë qymez detyrohem të paguaj
çdo muaj nga 100 DM . Kështu kur nuk bie shi, nuk duket edhe aq keq. Po kur
bie shi, detyrohem ta tërheq shtratin në mes të dhomës, dhe në katër vende
në këtë dhomë, nëse mund ta quaj dhomë, detyrohem të vendosi enë që ta
presin shiun . Kështu e kisha edhe gjatë gjithë dimrit të kaluar. Merre me
mend si mund të ngrohet njeriu në këtë banesë, kur ka vrima, dhe të ftohtit
depërton brenda. Zot si po qëndroj....po ky nuk është halli im i vetëm. Nuk
vuaj pse nuk kam banesë më të mirë, pse jetoj me 240 DM aq i marrë nga puna
si infermjere, dhe ka raste kur detyrohem ta ha bukën thatë, edhe pa
kripë.....halli im është i madh, shumë i madh, e unë duhet të bëhem si të
gjithë, të punoj, të jetoj dhe aktroj për të mos u dhënë mundësinë njerëzve
të kënaqen me fatkeqësinë time". Deshti të vazhdoj të flas edhe më Bedrija,
por me duar mbuloi fytyrën e saj të bukur që sa vinte e zverdhej edhe më dhe
ashtu në heshtje qau për disa minuta. Qante dhe herë pas here shtrëngonte
duart e saj që i dridheshin dhe ajo përpiqej ti fshihte duke i shtrënguar në
mes vete, e herë duke i futur në mes të gjunjve që i dridheshin. Në dhomën
gjysëm të errët dënesja e saj behej edhe më e rëndë, dhe lotët që i
bashkoheshin në mjekërr sikur tërë botën e kthenin në epokën e rëndë të
luftës, e cila ende nuk ka marrë fund për të gjithë njerëzit. Bedrija shikoi
disa sekonda kah fotografia në kornizë , e mori atë në dorë dhe pasi mori
frymë thellë tha " I sheh këta njerëz, janë njerëzit e mi më të dashur që
kam pasur. Është babai, nëna, vëllau im i vetëm dhe unë. Janë këto ditët kur
unë isha fëmijë, kur nuk kuptoja se çka po ndodhte rreth meje, kur unë me
vëllanë merresha me lojërat fëmijërore, dhe nuk kuptoja pse babai e kishte
të rëndësishme ti dëgjonte lajmet, të dinte çka po ndodhte rreth nesh dhe me
ne . Ai e dinte se koha që po vinte, për ne ishte e tmerrshme , se lufta
ishte e pashmangshme dhe, se për liri duhej sakrifica që për të ardhmen
duhej punuar. E unë si çdo fëmijë përpiqesha të kënaqesha me ato që kisha,
pa e kuptuar se policët që endeshin e plaçkinin çdo ditë në qytetin tonë,
një ditë do të jenë ata që do të ma marrin lumturinë mua, dhe njerëzve të
qytetit tim. Babai nganjëherë si në mahi na thoshte: nëse mua më ndodh diçka
apo ndonjërit nga ne, ata që mbesin duhet të vazhdojnë të jetojnë me lirinë
që vjen, sepse liria do sakrifica, liria do gjak dhe liria i ka rrënjët në
gjak. Unë ato i shihja si fjalë të urta të popullit pa e kuptuar se ato
ishin udhërrëfim i vërtetë dhe pa ditur ta kuptoj e pa menduar se ato ditë
ishin shumë, shumë afër. Kur serbët bënë masakër mbi Jasharajtë, babai na
tha " kjo është ajo që jam përpjekur të ua sqaroj me vite , serbët janë të
tillë, ata për ta mbajtur Kosovën të pushtuar, bëjnë çdo gjë dhe po i njejti
fat do ti ndjek edhe shumë familje kosovare.Derisa të mbaroj lufta, Kosovës
do ti bëhen edhe shumë familje dëshmore, do ti kushtoj shumë shtrenjtë
liria, por ajo duhet të vij me çdo çmim, sepse është koha e fundit që ne
kosovarët duhet të zgjohemi dhe ta marrim pushkën e lirisë në dorë. Atëherë
e kuptova se babai fliste tërë kohën për një luftë të afërt, por që edhe unë
si të gjithë fëmijët, frikën e mbaja por nuk guxoja të besoja se ajo do të
më ndodhte mua , mua që isha rritur e përkëdhelur nga familja dhe një ditë
do të mbetesha e vetmuar, krejt e vetmuar pa askënd në këtë botë… " dhe vaji
prap ia ndali fjalët në fyt dhe këtë herë ajo u ngrit në këmbë dhe sillej
nëpër dhomë e trishtuar duke i fërkuar duartë mes tyre .

Pas masakres së Prekazit, babai nuk e fshihte më nga ne fëmijët se ishte i
lidhur me Ushtrinë çlirimtare të Kosovës, dhe se po punonte me komandën e
tyre. Kishte edhe me nga dhjetë ditë që nuk vinte në shtëpi. Kur vinte nuk i
hiqeshim nga prehëri, edhepse as unë e as vëllai im nuk ishim më fëmijë. Në
shtator u vra dhe botën e shihja si të rrënuar, si ferri vetë. Atë kohë
mendoja se nuk ka asgjë në botë që do të më bënte më të mërzitur. Muaj më
vonë njerëzit e UçK-së, na u lutën që ta lëshojmë shtëpinë dhe të shkojmë në
një vend më të sigurt, por nëna tha " do të rrimë të presim edhe ne, le të
bëhet me ne çka të bëhet me gjithë Gjakovën" dhe aty mbetëm.Kur filluan
bombardimet dhe filluan ti vrasin njerëzit, nëna nuk fliste asgjë , ndoshta
atëherë e kuptoi pse duhej të vendoseshim në vend më të sigurt. Ditën e
katërt kur ushtarët serbë na erdhën në shtëpi pushkatuan nënën dhe vëllanë.
Mua më morën me vete, më dhunuan, dhe trupin tim e masakruan, për së gjalli,
e dogjen me cigare sa më nuk kam forcë ta kujtoj. Sa herë e zbuloj trupin
tim dhe shoh gjurmët e dhunimit sikur vdes diçka në mua dhe tani jeta ime
është shkatërruar përgjithmonë.
Tani, jetoj pa asnjë ndihmë edhe pse do të duhej dikush të mendoj pëe mua.

"JU LUTEM, ME LINI TE VDES!"

Kur ushtarët e sollën H.N. në spitalin ushtarak, ajo ishte në mes jetës dhe
vdekjes. Ndonëse mjekët ushtarakë nuk dinin si ta ndihmonin, pasiqë ajo
ishte e dhunuar, ata ftuan një mjeke femër që ishte në zonën tjetër. E tëra
ç`po bënìn ata ishte se po i jepnin gjak, ndonëse gjaku nga plagët vazhdonte
t'i rridhte. Mjekët donin ta shpëtonin me çdo kusht. Kur erdhi mjekja,
ndonëse gjinekologe e padiplomuar, vendosi që, edhe në ato kushte çfarë
ishin, ta bënte intervenimin kirurgjik. Mjekja tjetër ndërkaq, gjinekologe e
diplomuar, kur i pa plagët e vajzës, i tha: "mos e mundo, lëre të vdes. E
sheh se kanë filluar t'i dalin organet jashtë, unë nuk do t'i hyja një pune
të tillë". Mjekja e re, e shqetësuar, fshiu djersët dhe iu drejtua koleges:
"Do t'më ndihmosh apo jo". "Unë mendoj se është rrezik, ajo mund të vdesë",
foli prapë mjekja. Por, megjithatë, filloi të përgatitet. "Ajo edhe ashtu do
të vdesë, nëse nuk qepet shumë shpejtë, prandaj, të lutëm më ndihmo, mos të
humbim kohë", - foli mjekja e re e cila kërkoi ndihmën nga infermieret. Të
gjithë në atë zonë tani ishin të informuar për atë që po ndodhte! Mjekja e
re ishte mike gati me të gjithë, por ajo që e bënte të çmohej me tepër nga
të gjithë ishte këmbëngulësia e saj. Minutat ishin të gjata, jo vetëm për
H.N. por edhe për mjeken, edhe për ndihmësit... Më e rënda ishte se kur po
mbushej një orë punë në atë sallë operacioni, mbi atë zonë filluan
granatimet. Tani mund të vinte ndonjë i plagosur! Salla e vetme ndërkaq,
ishte e zënë. Granatimet vazhdonin, kurse ushtarët filluan mbrojtjen. Dy
granata ranë në afërsi të spitalit. Mjekja e re për një moment u tremb, por
prapë vazhdoi punën. çdo sekondë ishte luftë në shumë fronte për te dhe për
të tjerët. Ajo pa se mitra e vajzës ishte e shqyer dhe se në organet
gjenitale i kishin futur rërë, andaj vështirë e kishte ta qepte, pa e
pastruar mirë çdo pjesë të plagës. Kur e përfundoi qepjen e brendshme, asaj
iu duk se puna përfundoi, por po aq u shqetësua kur pa se edhe në stomak
kishte një plagë tjetër. Ndonëse e shqetësuar, mjekja përfundoi punën me
sukses. Ajo edhe pas operacionit nuk doli nga aty. Vazhdoi t'i qëndronte te
koka. Pasi e vështroi disa minuta, mjekja e re prapë e zbuloi trupin e saj
dhe filloi t'ia pastronte plagët e tjera. Ajo filloi nga këmbët e
gërvishura, pastaj u ndal në gjoks, ku në mes të dy gjinjëve kishte të
vizatuar, me maje thike, kryqin serb, dhe kur po pastronte aty, vërejti një
copë xhami. E hoqi me kujdes, e pastroi mirë dhe i vuri sipër një fashë.
Pastaj prapë ia mbuloi trupin. Dhe, kur në ditarin e saj filloi të shkruante
diçka, H.N., me gjithë zërin e humbur, filloi të gjëmonte. "Mos lëviz, të
lutem, je e operuar!", - i tha mjekja e re, e cila nuk e ndante shikimin e
trishtuar nga sytë e saj të zverdhur. "Pse?", - pyeti ajo dhe dy lot i ranë
nga sytë. "ke qenë në rrezik, por tani gjithçka ka përfunduar. Të duhet
forca, ndaj të lutem, mos u mundo t'i kujtosh gjërat që të kanë lënduar,
tani vetëm mbylli sytë dhe përpiqu të pushosh", - i foli mjekja, duke
menduar se ajo nuk e dinte që ishte operuar. "Pse ma bëre këtë, pse më
shpëtove? Të lutëm më le të vdes! Të lutem, ma bëj këtë shërbim! Te lutëm…",
- i tha ajo dhe lotët vazhdonin t'i binin në flokë, e buza i dridhej
pandërprerë.

Dëgjo: mos mendo por vetëm pusho tani! i tha mjekja, ndërsa ajo, duke
kafshuar buzën, tundi kokën në shenjë mohimi.

"E vetmja gjë që më ka mbetur janë fëmijët"

Disa ditë, pasi filluan bombardimet, burri im më tha: "Grua, njerëzit po
vijnë nga të gjitha pjesët e Kosovës dhe po shkojnë në Maqedoni e ne po
rrimë këtu. Po, sikur të na zënë të gjallë policët?". E shikoja dhe sikur e
parandjeja fatkeqësinë që do vinte. Jeta me dukej si diçka e përfunduar dhe
e shkuar. I tërë trupi filloi të më dridhej. I përgatita fëmijët, mora ca
ushqime me vete dhe, kur po dilnim nga dera e oborrit, shikova edhe një herë
nga shtëpia dhe i thashë burrit: "Diçka më të vështirë nuk kam përjetuar, a
do të mund të kthehemi prapë në këtë shtëpi, t'i kthehemi jetës sonë?" Ai më
shikoi, por nuk m'u përgjigj, ndërsa unë qaja në heshtje që të mos i
shqetësoja fëmijët. Pak metra para se t'i bashkangjitemi kolonës që vinte
nga mesi i Kosovës, na ndaloi ushtria e policia serbe dhe e nxorën burrin
nga vetura, duke e goditur me kondak të pushkës. Fëmijët filluan të qajnë,
qaja edhe unë. Por, kur m'u afruan mua e më nxorën nga vetura, fëmijët
filluan të qajnë edhe më shumë. Mua nuk më goditnin, por më vështronin dhe
silleshin vërdallë rreth meje. Pas pak e thirrën dikë nga larg që të vinte.
"E ke një peshk", - i thanë. Nuk vonoi as dy minuta dhe erdhi një me mjekër
të gjatë dhe me sy të skuqur, të cilit, që nga larg, i vinte era raki. Ai,
duke e folur një shqipe të bastarduar, më tha: "Ti je shqiptarja më e bukur
që kam pare, dhe do të jesh shqiptarja më e bukur që do ta kem në shtrat".
Unë fillova ti lutëm, qaja dhe nuk i ndaja sytë nga burri, ai ishte para
meje. Aty i kisha edhe fëmijët. "I dua ditët kur më luten e më përulen
shqiptarët, më vjen çdo gjë si ëmbëlsirë. Ti më je ëmbëlsira më e ëmbël që
kam pasur nga shqiptarët". "Kjo është mësuese, ndaj ta shohim çka i mëson
shqiptarët", - i foli një tjetër. "Aq më mirë. Merre kamerën se më nuk mund
të pres. Dua ta kem menjëherë", - foli ai me mjekër dhe filloi t'i zhveshë
pantallonat. Dy nga ata m'i mbanin duart, kurse ai filloi të më zhveshë. "Do
të jap para dhe ari, vetëm këtë mos e bëni", - u thashë unë dhe njëri ma
lëshoi dorën. "Shko dhe sillmi", -tha, e unë shkova nga vetura t'i sjell. I
mora dhe ua dhashë, por qëndrimi i tyre nuk ndryshoi. As nuk ma lëshuan
burrin e as mua. Ai që e mori kamerën iu tha të startonin. Burri dridhej i
tëri. Njëri prej tyre filloi të më zhveshë e të tjerët qeshnin rreth meje.
Kur ai filloi të më ç'nderojë, burri provoi t'u ikë e t'më ndihmojë, por një
tjetër, që kishte qenë pas shpine, me automatik shkrepi në trupin e tij tërë
karikatorin e automatikut. Aq shumë klitha, klithën edhe fëmijët, provoja
t'u ik, të bëj diçka, por ata vetëm argëtoheshin me përpjekjen time. Nga
vetura dolën edhe fëmijët. Ata u hodhën mbi trupin e përgjakur të babait të
tyre, e mua më çnderonin vetëm disa metra më tej. Nuk ka fjalë, e as
shprehje ta përshkruaj atë dhimbje e atë nënçmim që ndjeja unë në ato çaste.
Disa minuta më vonë, ai që mbante kamerën, e drejtoi kah fëmijët mbi babanë
e vrarë, për t'i regjistruar lotët e vajin e tyre aty. "Edhe kjo na duhet,
do të jetë skenë e mrekullueshme për stimulim të të rinjëve", - fliste
njëri. Më vonë, fëmijët i futën në veturën e dikujt, kurse veturën tonë e
morën në oborrin ku ishin strehuar. Me mua lozën edhe disa të tjerë dhe së
fundi më mbyllën në bodrumin e një shtëpie aty afër. Aty më mbajtën disa
ditë, e kisha humbur edhe drejtëpeshimin, edhe fuqinë. Nuk gjasoja në një
njeri normal,më çnderuan prapë, nuk më kujtohet sa, por një gjë që e di,
është se kur më kanë hedhur në rrugë, më mori një familje, e cila më ndihmoi
shumë. Kurrë nuk ia harroj gruas që m'i lante plagët, kur unë flisja për
dhunimin, ajo më ngushëllonte. Ajo më ngushëllonte edhe për fëmijët, më
premtonte se do t'i gjente, edhe kur nuk dihej a i kisha fëmijët e gjallë.
Ajo familje nga Ferizaj më ka përkrahur e më ka ndihmuar shumë. Ata më
ndihmuan edhe kur i gjeta fëmijët, edhe kur u nisëm për në Kosovë. Në oborr
gjeta vetëm rrënojat, dhe tani jam edhe pa burrë, edhe pa shtëpi, edhe e
çnderuar. Në jetë më mbajnë vetëm fëmijët", - tha me lot në sy mësuesja nga
rrethi i Kaçanikut.

Jeta e saj përfundoi në valët e Adriatikut

Ditën që ishin dëbuar nga shtëpia, ajo kishte qarë aq shumë, sa të gjithë të
pranishmit kishin thënë se do t'i pëlciste zemra.
"A do t'i takoj më vëllezërit, a do bëhemi bashkë ndonjëherë më në tokën e
Kosovës", - kishte pyetur ajo dhjetëra herë. Kur iu kishin afruar kufirit
maqedon, e kishte ndalur veturën dhe iu kishte bashkangjitur kolonës. Edhe
kur të gjithë po flinin në veturë, ajo rrinte zgjuar dhe herë pas here dilte
të tymoste cigare. Të nesërmen e ëma e kishte qortuar pse dilte jashtë e
vetmuar dhe ajo vetëm e kishte shikuar, pastaj me zërin e qetë i kishte
thënë:
"Moj nënë, kjo ikje po më duket si vdekje, andaj s'është gjë edhe po të më
marrë ndonjë plumb". I ati, që ishte i plagosur, i thoshte:
"Bija ime, unë nuk do të qëndroj edhe gjatë. Ti duhet të kujdesesh për
familjen. Mos rri jashtë shumë, se po të panë shkijet, vaj halli. Do të të
marrin. Je aq e bukur dhe u bie në sy". Edhe ditën e dytë prapë H.S. nuk
futi gjë në gojë. Ishte buzëmbrëmje. Policët serbë filluan t'ua grabisin
veturat shqiptarëve. H.S., nuk brengosej për veturën, por për babanë e
plagosur. Kur asaj i erdhi radha t'i nxirrte njerëzit jashtë, sikur u
trimërua. "Nuk e jap veturën, kam njeriun e sëmurë brenda", - tha ajo. Kurse
njëri nga policët urdhëroi: "merreni bashkë me veturë". E kotë ishte tani
përpjekja e saj që të dilte jashtë. Aty hynë dy policë që ia nxorrën
familjarët jashtë. Derisa familjarët mbetën jashtë, atë e dërguan në një
shtëpi në Kaçanik, dhe ia lidhën duart e këmbët. Të nesërmen në mëngjes ajo
pa si i vranë dy të rinjë mu në atë oborr. "Së paku nuk do të përfundoj në
duart e tyre", - tha me vete, duke menduar se do ta vrasin. Nuk vonoi shumë
dhe i erdhën po ata të dy që e morën me veturë. "Do të lindësh fëmijë serbi,
moj shqiptare", - i kishte thënë njëri nga policët. Ndërsa tjetri filloi
t'ia prekë flokët që iu kishin shprishur në atë dhomë të ftohtë. Ajo deshi
t'i ikë, por dora e tij e fortë e tërhoqi për flokë afër vetes dhe, si
gjarpër i ftohtë, filloi t'ia prekë trupin e njomë. Kot u përpoq t'i bëjë
rezistencë. Ata ishin dy, ndërsa kjo duart i kishte të lidhura me pranga.
Ata e çnderuan derisa u ngopën, kurse ajo fytyrën e kishte të përgjakur,
sepse e kishin grushtuar disaherë në kokë dhe nga hundët i rridhte gjak. Kur
policët po dilnin nga dhoma, ajo i pështyu, por njëri nga ata e tërhoqi
zvarrë dhe i tha: "Kështu do ta kesh çdo natë, derisa të ma lindësh fëmijën.
Mos provo të bësh diçka, se familjen tënde e kam në dorë, a e ke harruar
këtë". Ishte dita e pestë që ajo s'kishte futur asgjë në gojë dhe shpresonte
të vdiste sa më shpejtë. Kur po errësohej, barbarët i erdhën prapë. Ajo e
luste zotin të vdiste. Ata prapë e dhunuan. Dhe sërish, para se të dilnin, i
thanë se do të lindë fëmijën e serbit. "Ndoshta edhe do ta lindi, por ai do
t'më ngjajë mua, e do t'ju vrasë juve", - u kishte thënë ajo. Njëri nga ata
ishte këthyer me rrëmbim dhe thikën e tij ia kishte futur në bark. Asaj i
kishte humbur vetëdija, por nuk kishte vdekur. Më vonë e hetoi se ishte e
zhveshur dhe e mbështjellë me një batanije. Vetëm pasi i hapi sytë disa
herë, dikush i tha se ishin në autobus dhe se udhëtonrin për në Shqipëri.
Kur kishin hyrë në Shqipëri, me helikopter e kishin dërguar në spitalin e
Tiranës. Pasiqë e kishte të lënduar shumë pjesën e barkut, ku ia kishin
ngulur thikën, ajo duhej të dërgohej për shërim në Itali. Atë natë, kur e
dërguan në Durrës prej nga duhej të nisej për në Itali, ajo nuk fjeti. Të
nesërmen e gjetën të vdekur në valët e Adriatikut.

Tragjedi në një familje

Dhe, derisa unë po mendoja një polic që na rrinte pas shpine, tri herë me
revole shkrepi në trupin e djalit tim të vetëm. Klitha aq shumë, sa s'di si
nuk u shembën malet, si nuk e dëgjoi zoti klithjën dhe dhembjen time. Djali
ra përtokë dhe vdiq duke më shikuar, sikur kërkonte ndihmë nga nëna, e unë
isha aq e pafuqishme. "Ato ditë kur nisi lufta, aq shumë isha e shqetësuar,
sa kishte ditë të tëra që i kaloja me lotë e vajë. Burri im, as nuk shkonte
t'u bashkangjitej radhëve të ushtrisë sonë, as nuk na nxirrte nga fshati.
Fëmijët si fëmijët, kur dëgjoheshin të shtëna nga armët e rënda
frikësoheshin, se shkrepjet automatike më nuk u bënin përshtypje, luanin si
të mos ndodhte asgjë. Unë, si nënë që isha, përveç frikës nga ajo që dihej e
shihej, frikësoshesha për fëmijët. Kishte netë që, kur fillonin luftimet dhe
dëgjoheshin të shtënat, detyroheshim t'i merrnin fëmijët ashtu fjetur sic
ishin ata e të iknim në malin më të afërt. Nuk më hiqeshin lotët nga fytyra.
O zot, sa lotë që derdha dhe lutja ime e vetme ishte që të mos shoh kurrë të
mu ndodhë ndonjë e keqe fëmijëve të mi. Kur m'u plagos Nora, vajza e vetme,
s'di si nuk vdiqa nga dhembja, ndërsa motra ime me thoshte: Tani e ke vajzën
trembëdhjetë vjeçe dhe më mirë një plumb se të ta dhunojnë serbët, prandaj
ki mendjën, kujdesu që, për të gjallë kurrë të mos bie në dorë të armikut.
Madje, ia pata parë për të madhe nënës sime, kur më tha: "Unë e dëshiroj
vdekjen e fëmijëve të mi, e jo të më bijnë në dorë të shkaut, se unë e di
çka bën shkau". Dhe, derisa unë po ballafaqohesha me problemet e vajzës,
ditët iknin e burri im, si grua e ligë, kishte ditë që nuk dilte as për dru.
Kisha katërmbëdhjetë vjetë martesë me të dhe kurrë nuk më ishte dukur më i
marrë. Kur e nxorën vajzën e plagosur nga Kosova, qeshë liruar dhe djalit
nëntëvjeçar i thashë, para burrit: "Biri im, sikur të ishe pak më i madh e
të rreshtoheshim në radhët e UçK-së, atje do të ishim më të sigurtë dhe
vetëm atje do të mund t'i shërbenim atdheut'. Djali ia kishte thënë të
jatit, ndërsa ai më tha: "Ti mund të shkosh, unë dua të vdes këtu, unë s'jam
i pushkës, do të rrij të vritëm si qyqar, e ti nëse shkon, nuk je më gruaja
ime". Që nga ajo ditë, aq shumë më kanë munduar fjalët e tij, por llogaritja
se zoti s'do të ma kthente shpinën. Dhe kisha gabuar. Janari i 99-tës,
filloi me luftime të rrepta. Ne mbetëm në fshat me dy tri familje tjera edhe
kur policët na u afruan disa kilometra, e luta të tërhiqeshim, por ai tha:
›Unë e djali do të mbesim këtu.Nuk ta lëshoj djalin të ma marrësh, për shkak
tëndin që po lëvizje të merrje dru, m'u plagos edhe vajza". ›Po kush do të
duhej t'i sillte drutë, çka do të haje ti dhe fëmijët", e pyeta ashpër dhe u
shkreha në vaj. Mendova disa orë se ndoshta është më mirë që mos t'i
kundërshtoj, jam grua dhe pika e fundit, nuk mund ta diktoj burrin, ndaj
edhe heshta. Në mbrëmje, plumbat na vinin nga të gjitha anët, nuk mbeti
asnjë mur pa u shpuar, por zoti ndoshta deshi të mos vdisnim aty. Kur u
qetësuan pak gjuajtjet, mendova se po shpëtojmë, por ata na kishin
rrethuar.Burri im, kur i vërejti shkoi dhe hyri në kotec të pulave, ndërsa
unë e djali vetëm po rrinim të heshtur. Kur njeri nga ata erdhi dhe i ra
derës me këmbë, e kapa djalin për dore dhe i thashë: "Bir, çka do që të
ndodhë, përpiqu që të shpëtosh, unë mjaft kam jetuar". Ai qante dhe nuk ma
lëshonte dorën, policia na nxori të dyve në mes të oborrit e brenda po
kontrollonin mos po gjenin gjëra të vlefshme. –"Ku e ke burrin? Nëse nuk na
jep para dhe ar, do të ta vrasim djalin. U përpoqa ta gjej pak ar, që e
kisha, për ta shpëtuar djalin, por burri i kishte marrë të gjitha me vete,
edhe paratë edhe arin. I ke edhe dy minuta, o arin, o djalin, më
kërcënoheshin policët. Ai (burri), në kotec, nuk bënte zë, e donte shpirtin
e vet më shumë se djalin. Unë mbeta në mes të oborrit, të shkoja te ai
frikësohesha se do të ma vrasin djalin, të mbetesha s'kisha para. Dhe,
derisa unë po mendoja një polic që na rrinte pas shpine, tri herë me revole
shkrepi në trupin e djalit tim të vetëm. Klitha aq shumë sa s'di si nuk u
shembën malet, si nuk e dëgjoi zoti dhembjen time. Djali ra përtokë dhe
vdiq, duke më shikuar, sikur kërkonte ndihmë nga nëna, e unë isha aq e
pafuqishme. Dhe, kur mendova se do të shkojnë, njëri nga ata erdhi dhe m'i
lidhi duart prapa. E pashë burrin tim tek po shikonte dhe ende qëndronte pa
lëvizur aty. U ngrita pak dhe e mallkova, por polici që nuk po kuptonte çka
thashë më ra me këmbë, e unë u rrokullisa disa metra më poshtë. Ata folën
diçka, që unë nuk e kuptova dhe njëri nga ata u vërsul mbi mua. M'i shqeu të
gjitha rrobat që të më çnderonte. Burri im ende vazhdonte të shikonte
herëpashere, e unë nga dhembjet s'kisha më zë as të qaja. Më kujtohet që kur
m'i zgjidhën duart, me një copë druri i rashë njërit nga policët, por nga
aty munda të ikë, vetëm disa metra më tutje ngase aty kishte pasur edhe
shumë policë të tjerë. Edhe disa nga ata, me radhë, kanë luajtur me trupin
tim derisa e kam humbur vetëdijen. Disa ditë më vonë, më kishin marrë disa
banorë të një fshati të afërm për t`mi mjekuar plagët që m'i kishin
shkaktuar me thika në trupin tim. Gjatë gjithë kohës së bombardimeve vëllai
dhe nusja e vëllait më bartën nga mali në mal për t`me shpëtuar të gjallë.
Katër ditë pasi përfundoi lufta, vëllai tjetër, i cili kishte dëgjuar se me
kanë vrarë, erdhi bashkë me burrin tim dhe pasi më shikoi, më tha: "Më mirë
të kishe vdekur, tani je pa fëmijë dhe pa burrë, është dashur ta vrasësh
veten, je fajtore që të dhunuan serbët". "Unë fajtore! Ngase ti i more
paratë dhe nuk ua dhe barbarëve ta shpëtosh djalin tënd, unë fajtore që ti
nuk na le të dalim nga fshati edhe atëherë kur të gjithë e shifnim
rrezikun",-pyesja dhe qaja. –"Motrën tënde e dhunuan ushtarët serbë dhe unë
s'mund ta kem më grua", -i tha ai vëllait tim dhe eci, për të mos u kthyer
kurrë më, -përfundon rrëfimin e vet R.R., nga një fshat i Therandës.

Rrëfimet tronditëse të Leon Trockit për dhunën dhe gjenocidin sllav kundër shqiptarëve 1912-1913

Raportimet e luftës të Leon Trockit, janë rrëfime realiste, të tmerrshme dhe të llahtarshme, të cilat përshkruajnë vrasjet mizore masakrimet dhe shfarosjen e shqiptarëve gjatë Luftërave Ballkanike, 1912-1913.

Leon Trocki ( 1879–1940) teorik i marksizmit dhe revolucionar, ka qenë i dërguar në Ballkan me qëllim për të raportuar për gazetën e majtë më të popullarizuar në Rusinë Jugore “Kijevskaja misl” ( Mendimi i Kijevës). Raportimet e tij nga vendi i luftimeve janë botuar në fletushkat e veprave të zgjedhura, të papërfunduara, në gjuhën ruse, mes viteve 1923–1927. Raportet e tij për Ballkanin dhe luftërat ballkanike janë përkthyer në gjuhen angleze në vitin 1980 dhe janë ribotuar mes viteve 1991–1993, në kohën e ripërsëritjes së luftërave ballkanike( në Kroaci e Bosnje).

Teksti në vazhdim flet për veprimet e shteteve ballkanike kundër popullatës myslimane në vitet 1912-1913 dhe për heshtjen e shtypit rus lidhur me krimet të cilat i kanë kryer aleatët e tyre në Ballkan.

Rrëfimet tronditëse të Leon Trockit Kam pasur rastin, për fat apo fatkeqësi ta vizitoj Shkupin, disa ditë pas Betejës së Kumanovës. Qysh në fillim isha i irrituar nga autoritetet e Beogradit lidhur me lejen për qarkullim. Nga pengesat që m’i ka bërë Ministria e luftës, kam filluar të mendoj se njerëzit, të cilët e udhëhiqnin luftën nuk e kishin ndërgjegjen e pastër dhe që atje poshtë, ata po kryenin veprime krejt ndryshe nga sa paraqitej në shtypin zyrtar. Kjo përshtypje ose parandjenjë më është përforcuar me rastin e takimit me një oficer, i cili kishte qëndruar në Shkup me ushtarët të Shtabit të Përgjithshëm.
Ky oficer, të cilin e kam njohur për një kohë të gjatë, ishte njeri i ndershëm. Mirëpo, sapo ai e mori vesh se unë po shkoja për në Shkup, meqë realisht edhe e kisha marrë lejen për të shkuar atje, ai me një qëndrim të hapur armiqësor më tha se nuk duhet të shkoja atje dhe që Beogradi sipas tij nuk e kuptonte se çka po bënte kur i lejonte “të huajt” të shkonin në Shkup. Në Vrajë në kufirin me Serbinë, kur e kuptoi se nuk do ta ndërroja vendimin, oficeri serb e ndërroi zërin dhe filloi të më përgatitë për pamjet që do t’ i shikoja kur të arrija në Shkup. “Këto janë gjëra të pakëndshme, por fatkeqësisht janë të paevitueshme”. Krejt kjo më duhet të pranoj se më bënte edhe më shumë të dyshoja. Kjo do të thotë se veprat e liga, për të cilat ishte dëgjuar deri në Beograd, nuk ishin të rastësishme, nuk ishin raste të veçanta e të izoluara, përderisa një oficer i trajtonte si “nevoja të shtetit”.Dikush duhej të kishte të dhëna për këto. Kush? Ushtria? Apo Qeveria? Përgjigjen në këto pyetje e mësova sapo arrita në Shkup. Trishtimi filloi sapo e kaluam kufirin. Në orën 5 pas dite jemi afruar te Kumanova. Dielli po perëndonte dhe terri tashmë ishte lëshuar.

Sa më shumë që errësohej aq më tepër shiheshin flakët e zjarrit që shkonin përpjetë. Po digjej gjithçka përreth nesh. Të gjitha fshatrat shqiptare, të afërta dhe të largëta, ishin kthyer në shtylla zjarri, deri te hekurudha.

Ishte ky një shembull i një lufte të tmerrshme shkatërruese, që kam parë në zonat e luftimeve. Për një çast pasuria e atyre njerëzve e trashëguar nga gjyshërit e stërgjyshërit dhe e fituar me mund po kthehej në flakë. Kjo monotoni e zjarrit na ka përcjellë gjatë tërë rrugës deri në Shkup. Kam zbritur nga vagoni me të cilin kam udhëtuar. Tërë qyteti ishte i heshtur, në rrugë nuk shihje njeri të gjallë, Vetëm para stacionit të trenit ishte një grup ushtarësh, nga ku përhapeshin zëra të dehurish. Secili shkonte në rrugën e vet, ndërsa unë mbeta i vetmuar në stacion. Shkova te grupi i ushtarëve. Katër ushtarë mbanin bajonetat në gjendje gatishmërie. Në mesin e grupit të ushtarëve qëndronin dy të rinj shqiptarë, me plisa të bardhë. Një ushtar, çetnik i dehur, mbante në dorë thikën, ndërsa në dorën tjetër shishen e rakisë. Çetniku urdhëroi shqiptarët të binin për tokë. Ata gjysmë të vdekur nga frika ulën në gjunjë. Pas urdhrit tjetër ata ngihen. Këtë ai e përsërit disa herë....Pastaj çetniku duke sharë dhe duke i kërcënuar u drejtoi majën e thikës edhe viktimave të tjera. I detyron të pinë raki, pastaj... i puth. I dehur nga forca nga rakia dhe gjaku ai argëtohej, duke luajtur me ta ashtu si macja e egër me minjtë. Të njëjtat veprime, e njëjta psikologji. Të tre ushtarët e tjerë të dehur qëndronin duke ruajtur mos shqiptarët po iknin ose do të kundërshtonin, derisa çetniku po argëtohej. “Këta janë arnautë” më thotë një ushtar “tash do t’ i therë”.

Prej frikës u largova nga grupi. Nuk kishte kuptim të mundohesha t’i mbroja shqiptarët. Ata mund të shpëtonin nga këta ushtarë vetëm me një forcë të armatosur … Krejt kjo skenë po luhej në stacionin e trenit kur sapo erdhi treni. Ika për të mos dëgjuar britmat e tmerrshme dhe thirrjen e tyre për ndihmë...

Në qytet, nëpër rrugë ishte aq qetësi, sa dukej shkret. Të gjitha dyert ishin mbyllur qysh nga ora gjashtë pas dite. Me të rënë nata, çetnikët fillojnë punët e tyre. Futen dhunshëm në shtëpitë e shqiptarëve dhe turqve dhe kryejnë veprat e tyre të vrasjes dhe plaçkitjes. Shkupi kishte 60 mijë banorë nga të cilët gjysma ishin shqiptarë e turq. Disa nga ata sigurisht që kishin ikur, por shumica kishte mbetur. Dhe tash, gjatë natës kundër tyre kryhen krime. Dy ditë pas arritjes sime në Shkup, e para gjë që do të shihej në mëngjes ishte grumbulli e kufomave të shqiptarëve me koka të thyera nën Urën e Vardarit, mu në qendër të qytetit. Disa thoshin se ishin shqiptarë, të cilët ishin mbytur nga çetnikët, të tjerët thoshin se ata i kishte sjellë uji i lumit. Vetëm një gjë dihej se ata njerëz nuk ishin vrarë në luftime....

Shkupi ishte kthyer në një kamp të rëndomtë ushtarak. Popullata, sidomos myslimanët fshiheshin nëpër rrugë për të mos u parë nga ushtarët serbë. Në mesin e masës së ushtarëve dallohen edhe fshatarë serbë, të cilët kanë ardhur këtu nga vende të ndryshme të Serbisë. Duke rrëfyer se kanë ardhur për të gjetur bijtë dhe vëllezërit e tyre, ata kalojnë nëpër Kosovë duke plaçkitur. Kam biseduar me tre prej këtyre “torbarëve”. Më i riu prej tyre, një burrë i shkurtë i sojit të “trimave” lavdërohet sesi me pushkën e tij ka vrarë dy shqiptarë, por dy të tjerë i kishin ikur. Bashkudhëtarët e tij, fshatarë të moshuar e vërtetonin rrëfimin e tij.

“Një gjë nuk është e mirë” ankohen ata. “Nuk kemi para me vete. Këtu mund të marrësh sa të duash qe dhe kuaj. Paga e ushtarit është dy dinarë (75 kopejkë). Ushtari shkon në fshatin e parë të shqiptarëve dhe e merr kalin e parë të cilin e gjen. Përmes ushtarëve mund të marrësh një pendë qe për 20 dinarë. Serbët nga rrethina e Vrajës, në mënyrë masive janë nisur drejt fshatrave shqiptare me qëllim për të rrëmbyer gjithçka të gjejnë. Gratë serbe kanë ngarkuar në shpinë edhe dyer e dritare që kanë marrë nëpër fshatrat shqiptare. Ndërkohë erdhën dy ushtarë. Ata bëjnë pjesë në çetat të cilat i çarmatosin shqiptarët. Një ushtar pyet ku mund ta këmbejë një lirë. Kërkova të ma tregojë lirën meqë nuk kisha parë monedhë turke. Ushtari fillimisht shikon anash, pastaj e nxjerrë dukatin nga qesja, duke rrëfyer se ka edhe të tjera, por nuk dëshiron të rrëfejë sasinë.
Një lirë turke këmbehet me 23 franga. Erdhën edhe ushtarë të tjerë. Po dëgjoja bisedat e tyre. “Nuk e di sa shqiptarë kam vrarë”, thotë njëri, “por te asnjëri prej tyre nuk kam gjetur diçka të vlefshme për të marrë. Dhe, kur ia kam hequr kokën një nuseje të re, te ajo kam gjetur 10 lira”. Për bëmat e tyre ata flasin krejt lirshëm. Kjo është e zakonshme për ta. Njerëzit nuk e kuptojnë se sa ndryshime të brendshme kanë sjellë vetëm disa ditë të luftës. Mund të shihet se deri në ç’ nivel njeriu varet nga rrethanat. Në kushte të organizmit barbar të luftës, njerëzit shpejt brutalizohen dhe këtë ndoshta edhe nuk e kuptojnë.

Një tog ushtarësh po marshonte rrugës kryesore të Shkupit. Një i dehur, sipas të gjitha gjasave, një turk i marrë, filloi t’i mallkonte. Ushtarët ndaluan. E mbështetën turkun për murin më të afërm dhe e pushkatuan në vend. Togu vazhdoi tutje ashtu sikur edhe popullata që ishte në rrugë.

Atë mbrëmje në një pijetore kam takuar një oficer të cilin e njihja. Njësia e tij ka qenë e stacionuar në Ferizaj në qendrën e shqiptarëve, “Serbia e vjetër”. Me njerëzit e tij rreshteri ka tërhequr një top të madh të rrezikshëm, gjatë defilimit nga Koçani deri në Shkup. Ky top to t’i dërgohet ushtrisë e cila e cila ka rrethuar Edrenen.
“Çka po punon tani në Ferizaj mes shqiptarëve” e pyes. Po pjekim zogj dhe po vrasim arnautë. Jemi lodhur tashmë” thotë duke bërë grimasa dhe hapur gojën nga lodhja. “Ka shumë njerëz të pasur mes tyre.

Afër Ferizajt kemi hyrë në një fshat të pasur me shtëpi sikur kështjella. Pronari ishte një njeri i pasur, i cili kishte tre bij. Ishin katër veta dhe shumë gra. Të gjithë i kemi nxjerrë nga shtëpia i kemi radhitur gratë dhe ua kemi prerë burrat para syve të tyre. Gratë nuk kanë qarë. Na kanë lutur të futen në shtëpi dhe të marrin rrobat e tyre. I kemi lejuar. Ato pastaj na kanë dhënë nga një dhuratë. Pastaj ia kemi dhënë zjarrin tërë vendit... “Si mund të veproni në mënyrë kaq brutale”, - e pyes i çmeritur me rrëfimin e tij. “Nuk e di as vetë-mësohet njeriu. Në një kohë tjetër, nuk do të kisha qenë në gjendje ta vrisja një plak apo një fëmijë të pafajshëm. Në kohë lufte, sikur e dini, komandanti iu urdhëron dhe ju duhet ta zbatoni urdhrin”.

Shumë gjëra si këto kanë ndodhur jo moti.

Derisa e kemi bartur atë top në Shkup gjatë rrugës takuam një qerre, në të cilën ishin shtrirë katër burra të mbuluar deri në brez. Përnjëherë kam nuhatur erën e jodit. Diçka ishte e dyshimtë, po mendoja. E kam ndaluar qerren dhe i kam pyetur kush ishin dhe ku shkonin. Heshtnin duke u arsyetuar se nuk dinin serbisht. Me ta ishte vetëm qerrexhiu, një magjup, i cili na tregoi se katër të plagosurit kishin marrë pjesë në luftime në Merdare. Ishin plagosur dhe tani po ktheheshin nëpër shtëpi. E kisha kuptuar kush ishin. “Zbritni” urdhërova. Kuptuan çka po iu them, por hezitonin. Çka të bësh? E kam vendosur bajonetën në pushkë dhe i kamë therur të katërtit....

E kam njohur atë njeri. Ka qenë kamerier në Kragujevc. Njeri pa ndonjë kualitet. Jo luftarak nga natyra. Kamerier, ashtu sikur të gjithë kamerierët në vendet e tjera. Një kohë ishte edhe në Sindikatën e kamerierëve. Ishte madje edhe sekretar por u largua...

Dhe shikoni tash se në çka është kthyer.

“Përse veproni si banditë, po vrisni dhe po plaçkitni pa bërë asnjë dallim”, bërtita, duke ndier një neveri për njeriun me të cilin kisha biseduar. Eprori u gjend në një situatë të vështirë. Duket sikur diçka i kishte rënë ndërmend. Pastaj duke u munduar ta arsyetojë vetveten, i bindur dhe serioz kumtoi një frazë e cila hidhte edhe më shumë të zeza sesa kisha parë dhe dëgjuar.

“Jo. Kjo nuk është ashtu. Ne ushtria e rregullt, i përfillim në mënyrë rigoroze rregullat, asnjëherë nuk vrasim njeri më të ri se 12 vjet. Për çetnikët nuk të them asgjë me siguri. Ata janë krye në vete. Unë mund të iu siguroj për ushtarët. Rreshteri nuk siguronte për çetnikët. Dhe me të vërtetë ata nuk pranonin asnjë kufizim. Të rekrutuar nga mesi i të papunëve, të paaftëve, elementë të ligj dhe të pa vlerë, nga turma më e ulët, argëtoheshin me egërsinë e tyre me krimet, plaçkitjet dhe dhunën.
Veprat dëshmonin shumë kundër tyre. Edhe ushtria e shteti ndihej jo mirë nga banalitetet e tilla të përgjakshme të çetave të degjeneruara. Ata u detyruan të ndërmarrin masa dhe ende pa mbaruar lufta, i çarmatosën dhe i kthyen nëpër shtëpitë e tyre.

Nuk isha në gjendje ta duroja edhe më tej atë atmosferë, nuk kisha lukth për t i duruar ato. Interesi politik dhe vetëdija morale, për të parë me sy se si bëhen gjërat e tilla, u fundosen. Tashmë kisha vetëm një dëshirë. Të kthehesha sa më parë. Sërish u gjeta në vagon. Po shikoja fushat e gjëra rreth Shkupit. Çfarë bukurie, çfarë gjerësia. Njerëzit mund të jetonin mirë këtu. Çfarë dobie ka të flasë kur ju vetë i dini këto ide, vetëm ato në atë vend më tingëllonin dhjetë herë më fortë.

Pesëmbëdhjetë minuta nga nisja e trenit, hodha vështrimin jashtë dhe pashë në një largësi prej 200 jardë nga stacioni një kufomë me fes në kokë, më fytyrë përdhe dhe duar të shtrira. Rreth 5o jardë kah hekurudha po qëndronin dy rojtarë serbë, pjesë e forcave që po e ruanin hekurudhën. Me siguri se kjo ishte vepër e tyre.

Tutje, tutje, vetëm të largohem sa më parë nga ky vend.

Jo larg nga Kumanova, në një livadh, afër hekurudhës ushtarët po hapnin një gropë të madhe. I pyes për çka po hapej ajo gropë. Më thanë se gropa po hapet për mish të prishur që ndodhej në dhjetë apo 15 kamionë, të cilën ishin stacionuar anash.
Ushtarët nuk e kishin marrë mishin që iu kishte takuar. Krejt nevojat e tyre ushqimore madje edhe më shumë ata i merrnin nga shtëpitë e shqiptarëve: djathë, qumësht, mjaltë. Në atë kohë kam ngrënë më shumë mjaltë që u merrej shqiptarëve, sesa kisha ngrënë gjatë tërë jetës sime më thotë një ushtar, të cilin e njihja. Për çdo ditë ushtarët serbë thernin qe, dele, derra, pula të cilat i hanin dhe i gjuanin mbetjet anash. “Neve nuk na duhet mishi. Sa e sa herë u kemi shkruar atyre në Beograd të mos na dërgojnë mish, por ata e bëjnë këtë sipas do rregullave”. Kështu qëndrojnë gjërat kur shikohen nga afër. Mishi po prishet, si mishi i njerëzve ashtu edhe i kafshëve, fshatrat janë bërë shkrumb e hi, njerëzit po dëbohen. “njerëzit mbi 12 vjet”... të gjithë janë brutalizuar, duke humbur fytyrën e tyre njerëzore. Lufta po del në sipërfaqe si kryesorja dhe më e rëndësishmja, do t’i shihni krimet nëse shpalosni pak perden, e cila ri varur para veprave të trimërisë së ushtarëve... “Kievskaya Mysl” No. 355 23. dhjetor, 1912.

Trocki raporton për dhunën, gjenocidin dhe barbarinë që ushtronin aleatët sllavë kundër shqiptarëve, turqve dhe hebrenjve

Nga këto vise të çliruara, po vijnë lajme të këqija. Në fillim na kanë folur për brohoritjet e popullatës së çliruar, kanë mbajtur fjalime patriotike për administratorët e rinj. Por brohoritjet patriotike tashmë janë shuar. Prapa ka mbetur kaosi dhe e liga. Edhe para luftës, në Maqedoni ka pasur mjaftë elementë dezintegrues dhe anarki politike. Lufta kryengritëse dhe sulmet dinamike i kanë dhënë areal ushtarak këtyre elementeve dhe kanë fituar bindjen se gjithçka është e lejueshme. Përkohësisht lufta i ka dehur. Tash sërish kanë dalë në sipërfaqe krejtësisht të prishur nga përvoja e luftës. Më ka rënë në dorë një letër, të cilën e ka shkruar një zyrtar, i dërguar në Shtip, me qëllim për ta themeluar një filiale të Bankës Kombëtare. Letra është aq e qartë sa të tërën do ta jap në tërësi. “Kam arritur para katër ditësh dhe tashmë jam penduar përse kam ardhur.
Këtu kam parë gjëra të tmerrshme. As që kam ëndërruar se gjëra të tilla janë mund të bëhen.

Në orën gjashtë të mbrëmjes qyteti vdes.

Shtëpitë e turqve dhe të hebrenjve, të cilat këtu përbëjnë gjysmën e qytetit krejtësisht janë të zbrazëta. Të gjitha dyqanet e asaj pjese të qytetit janë plaçkitur dhe janë djegur. Vrasje dhe plaçkitje ndodhin përditë. Kam parë me sytë e mi, se më 2 nëntor në mesditë, 20 deri 25 çetnikë plaçkitës kanë sulmuar një hebre të moshuar rreth 60 apo 70 vjeçar, të cilit ia kanë shtypur kokën. Unë fillova ta thërras policinë. “Kapeni, edhe ky është hebre”, thanë ata. Filluan të më ndjekin dhe u detyrova të ikë. U mbylla në katin e parë të dhomës sime, nxora revolen ashtu sikurse edhe pronari i banesës ku po banoja. Plaçkitësit filluan të shtynin dyert, por dera kryesore ishte shumë e fortë. Gruaja ime e cila kishte mbetur jashtë po mundohej të fshihej në podrum. Kur ndjekësit u bindën se unë nuk jam aty, u tërhoqën. Kam lajmëruar prefektin, shefit e policisë dhe komandantin e kryengritësve. Pas një orë, 12 apo 15 anëtarë nga kreu erdhën në dhomën time. U vërtetua pa ndonjë vështirësi se kush e kishte mbytur dhunshëm plakun hebre. Ishin disa kryengritës të njohur të sapo pranuar në radha. Asnjëri prej tyre nuk është dënuar. Këtu nuk ka ushtri dhe këta “kryengritësit” e kanë në dorë situatën. Disa prijës të këtyre kryengritësve, gjatë kësaj periudhe kanë grabitur pasuri dhe të holla me vlerë deri në 4 mijë lira ( një lirë vlen 23 franga). Në Radovishte, dyshohet se shefi i policisë lokale bashkëpunon fshehtas me këto banda.

Është një situatë e tmerrshme.

Kur shoh nganjëherë sesi janë gjymtuar fshatarët paqësorë, sesi iu është marrë pasuria, ndërsa fëmijët e gratë e tyre janë lënë të vdesin urie, zemra më lëngon nga dhembja. Në mes të Radovishtit dhe Shtipit ndodhen mbi 2000 të ikur, shumica prej tyre gra e fëmijë kanë vdekur urie. Plaku 70-vjeçar me kokë të shtypur, mijëra gra e fëmijë të vdekur urie, kryengritësit revolucionarë të degjeneruar në banda, shefi i policisë mbrojtës i plaçkitësve, kjo është pasqyra e jetës në një krahinë të çliruar.

Kufizimi për vetëpërmbajtje është definuar keq, ndërsa mundësia e pasurimit të shpejtë është mjaft sfiduese. Ja fjalët e një anonimi. “Një zyrtar i shkruan tjetrit”.. Toka mund të blihet shumë lirë, sidomos në Ovce Polje. Turqit, ( është fjala për shqiptarët, meqë turq nuk kishte nëpër fshatra, por jo të gjithë zyrtarët e vërenin këtë dallim) kanë ikur dhe i kanë lënë shkret pasuritë e tyre dhe grabitja e pasurive të tyre po bëhet me shpejtësi. Njerëzit largpamës tashmë kanë zbuluar rrugët që shpijnë në këto vise, ata hulumtojnë dhe po nuhasin mundësi të tjera. Shumë ushtarë bullgarë mendojnë, jo pa leje nga lartë, se tokat do t’u jepen atyre. Në ditët e lira ata hulumtojnë tokat më të mira dhe fillojnë të vendosin kufijtë... Këta burra po gabohen. Ata do të sjellin nëpër shtëpitë e tyre ndonjë turk invalid apo bjerrakohës, për t’ i shërbyer deri në fund të jetës.

Tokat po i marrin politikanët e pasur e largpamës. Sot pronat e reja janë të paluajtshme, kufiri është vendosur. Për pak kohë do të fillojë lufta e ashpër qytetare, lufta qytetare në të cilën kryengritësit duhet ta thonë fjalën e tyre të fundit. Por mbi të gjitha vendosja e rendit në “viset e tyre” do të bëhet një peshë tjetër popullit punëtor të Bullgarisë.

Protesta e Leon Trockit kundër Qeverisës ruse, e cila ishte frymëzuese dhe bashkëfajtore e krimeve të kryera nga Aleanca e shteteve sllave të Ballkanit kundër shqiptarëve

Një pyetje jashtëparlamentare z. N. Milukov *

Zotëri deputet! Ju jeni njëri nga inspiruesit e asaj që njihet si “Lëvizje pansllave”, e cila bazohet në principet e përgjithshme të qytetërimit, humanizmit dhe çlirimit kombëtar. Ju shumë shpesh si në shtyp ashtu edhe foltoren e Dumës, i keni bindur aleatët, dinastitë dhe klikat e tyre, të cilat e sundojnë Ballkanin, lidhur me simpatitë që ata kanë për shoqërinë ruse dhe për fushatën që ata kanë ndërmarrë për “çlirim”. Jo moti, pas ndërprerjes së zjarrit ju keni ndërmarrë një udhëtim politik nëpër Ballkan. Keni vajtur nëpër krahina, dhe çka është më e rëndësishme, keni vizituar krahinat, të cilat janë pushtuar nga aleatët.

Gjatë udhëtimeve Tuaja a thua a nuk keni dëgjuar për këto akte të mizorisë dhe brutalitetit, të cilat i kanë kryer disa nga aleatët në zonat Tuaja të luftimeve, jo vetëm kundër ushtarëve të paarmatosur turq, kundër robërve dhe të plagosurve, mirëpo edhe kundër popullatës paqësore myslimane, kundër pleqve e plakave dhe kundër fëmijëve. Nëse keni dëgjuar, dhe nuk mund të mos keni dëgjuar, atëherë përse heshtni. Përse hesht fjala juaj?

Faktet e pamohueshme a nuk ju kanë detyruar të kuptoni se bullgarët në Maqedoni dhe në Serbinë e Vjetër, në turrin e tyre kombëtar për të përmirësuar të dhënat për statistikat etnografike, të cilat nuk janë sipas shijes së tyre, ata thjesht po angazhohen për të shfarosur në mënyrë sistematike popullatën myslimane nëpër fshatra, në qytete dhe në rrethe. Çka keni për të thënë lidhur me këto metoda për të siguruar fitoren e elementit sllav? A nuk do të pajtoheni se heshtja nga i tërë shtypi juaj shtetëror, nga gjarpri i patriotizmit “Novoje Vremja” , pastaj “Ruskaja Molva”, “Ruskoje Slovo” dhe “Reç” të cilat gjithnjë vazhdojnë të tregohen më të përkushtuara, dhe kjo marrëveshje e brendshme e të gjithë juve për të heshtur, a nuk iu bën juve bashkëfajtorë për këto akte shtazarake, të cilat do të lënë damka të zeza për tërë epokën?
Në rrethana të tilla, protestat tuaja kundër veprimeve të shëmtuara turke, të cilat nuk i mohoj, a nuk janë të njëjta me veprimet fariseje: që rrjedhin jo nga principet e përgjithshme të kulturës dhe humanizmit, por nga kalkulimet lakuriqe imperialiste?
A thua a nuk e keni të qartë se heshtja e tillë e “partive udhëheqëse të Rusisë” kundrejt veprimeve çmeritëse serbe e bullgare, tani kur aleatët ballkanikë kanë rifilluar operacionet ushtarake, i lehtëson këto të fundit që të angazhohen në veprat e tyre Kainiste, në masakra të tjera kundër popujve të “Gjysmëhënës” në interes të “kulturës” së Krishtit? A mund të përgjigjeni në këto pyetje të qarta dhe të thjeshta, zotëri deputet?
Apo ndoshta ju jeni mësuar të llogaritni vetëm sa bëjnë dy e dy, dhe të konstatoni se prijësit janë fajtorë... Kjo letër proteste e Trockit është botuar në Gazetën “Luç” Nr. 34 (110) 30. Janar, 1913.

* Pavel Nikolajeviç Miljukov (1859-1943), ka qenë historian, i njohur për orientimin e tij sllavofil dhe figurë politike. Themelues dhe udhëheqës i Partisë kryesore Liberale Ruse, redaktor i gazetës “Reç” dhe udhëheqës i delegacionit të Kadetëve në Dumën e Katërt, në kohën kur Trocki i ka drejtuar këtë protestë.

• Këtë shkrim e përgatiti për botim: Ahmet Qeriqi, drejtor i Radios Kosova e Lirë.