Lasgush Poradeci
(1899-1988)


Pseudonimo del poeta albanese Llazar Gusho Pogradec (1899-1988). Poeta tra i più ispirati della sua generazione, P. è conosciuto soprattutto per le raccolte La danza delle stelle (1933) e La stella del cuore (1937). Di argomento prevalentemente sentimentale, le sue liriche si arricchiscono di riflessioni su temi esistenziali di portata universale. Postumi sono stati pubblicati tre poemetti inediti, Con essi, Kamadeva e L'escursione teologica di Socrate, nella raccolta di tutta la sua opera Vepra letrare (1990). In essi l'autore si manifesta come rapsodo epico che trattando del tema della patria e dell'amore si pone in contrasto con la realtà del presente. Delicato nelle espressioni, sensibile ai richiami interiori, P. usa la lingua con padronanza in un verso di rara musicalità.

Perse te dua?!...


Se te desha vete,
Dhe t'u nqasa vete,
Dhe te putha vete-
Prandaj.

Dhe te humba large,
Dhe te ndoqa large,
Dhe te gjeta large-
Prandaj.

Se te desha prpae,
Dhe t'u nqasa prape,
Dhe te putha prape-
Prandaj.

Dhe te humba vashe,
Dhe te ndoqa vashe,
Dhe s'te gjeta vashe-
Prandaj.

Se te gjeta grua,
Dhe te desha grua,
Dhe te putha grua-
Prnadaj.

Dhe s'me flet perhera,
Dhe s'me nqas perhera,
Dhe me plas perhera-
Prandaj.

O, prandaj te dua,
Prandaj vashe-e grua,
Fshehtesi per mua-
Prandaj.

Lodra e dashurisë...

Kërkova
Lumturinë,
Gjer më sot,
Gjith më të kot.

Shijova
Cupërinë,
Një mot.
Me shpirtin plot.

Kullova
Djalërinë
Me lot,
Që s’thahen dot.

Kuptova
Dashurinë
Që lot –
Kur shemb! o Zot

KUR NE FLAKE

Kur ne flake te qiririt ze mendonem net-per-net
Dh'e ndjej shpirtin e kulluar neper driten qe me tret
Prej sketerres se pa mate me del bot' e enderruar,
vetem ti, o im-e dashur net-per-net me rri larguar

Po cdo enderr qe me shfaqet prej sketerres se pafund
Cdo mendim i llaftaruar qe me dhemb e me pertund,
Duke rene prej se lartash posi pike zemerate
T'i pershkohet per-se-felli bukuris' se qenies sate.

T'i pershkohet mes-per-mesi dliresis' se shpirit tend,
Ta merr pamjen e fytyres, behet shkronjez e kuvend.
Ai del prej shkretetire ment' e mi te m'i stolise
E ka tingull llaftarie, ka verbimin e magjise,
Ndrin i kthiellt e i paster si pasqyrez' e nje kroj
Pa ner te fytyren tende ta veshtroj... nuk ta veshtroj...

O! fytyr' e vjersheruar qe me mbush me desherime!
Q'i fal gaz perjetesie dashuris' se zemres sime!
Qe me ben kur ment' e mia regetijne varg e varg
Te te ndjej aq fare prane, te me jesh aq shume larg

Dimër

Shpirti im qe sot y mbyll
Dhe gezimin m'a perzuri.
Neper mal e neper pyll
Zu debora prej qekuri.
Bjene floket nje-nga-nje
Mi katundin e shkretuar.
Dyke mardhur nene te
Dheri fjet e ri mbuluar
Flet nga-dal e shpirti im,
Dhe ne zi pikoj si fleta,
Pa me qit as pipelim
Tere fili, tere jeta.
Ne kaq heshtje-e qetesi
Ndjej vajtimthin e nje shpesi:
Psheretin me ze te ti
Jet' e trembur se mos vdesi...

Kush ta fali bukurine

Kush ta fali bukurine
Qe t'e me trerosh te zine!
Kur te pashe per te vluar,
Pellumbeshe pende-shkruar,
Bubu!plumb ne kraharuar,
Plumb qe vret dyke gjemuar!
Mbledhur shoqet me nje qoshe,
Dic, m'ju flisje,dic m'ju thoshe,
Gushe-e-llere-e-gji-bardhoshe.
Pa me syckezat e tua,
Sy-larme!c'me fole mua.
Leshrave t'ju binte hija,
Yll i ndezur me shkendija,
Ndezur mun ne mes ne balle,
Te me vesh ne dhe te gjalle.

Poradeci


Perëndim i vagëlluar mi Liqerin pa kufir
Po përhapet dal-nga-dale një pluhúrë si një hije.
Nëpër Mal e nër Lëndina shkrumb' i natës që po bije,
Duke sbritur që nga qjelli përmi fshat po bëhet fir...

E kudó krahin' e gjërë më s'po qit as pipëlim:
Në katund kërcet një portë...në Liqer heshtë një lopatë...
Një shqiponjë-e arratisur fluturon në Mal-të-Thatë...
Futet zemra djaloshare mun në fund të shpirtit t'im.

Tërë fisi, tërë jeta, ra... u dergj... e zuri gjumi...
Zotëroj më katër anë errësira...
Po tashi:
Dyke nisur udhëtimin mes-për-mes nër Shqipëri,
Drini plak e i përrallshëm po mburon prej Shëndaumi...

MALLI

Syri-i bukur qe t'u mvrenjt -
Syri yt qe me lendon
Do me lere-a von a shpejt,
Do me lere-a shpejt a von.

Sapo shpirti m'u delir -
Shpirti im i nxire krejt -
Do me lere me pahir
Syri-i bukur qe t'u mvrenjt.

E do mbetem pernjemend
Varfanjak si mbret pa fron:
Mbreteresha qe me çmend
Do me lere-a shpejt a von.

Do me lere-a von a shpejt,
Do me lere-a shpejt a von,
Syri i bukur qe t'u mvrenjt -
Syri yt qe me lendon.

Do me lere...A! po si -
Qofte-ahere-ose tani -
Do te qaj aq dashuri
Qe te humb me mall te ti?

Vesë dashurije

Sillet i heshtur an'e mb'anë
Hij' e gjumit të pandalë -
Ku jan' ëndërrat, ku janë
Gjumë ti, të qofsha falë?

Ku 'sh'to! mik'e gjithë ditës
Të m'a shohë shpirt' i sgjuar?
Zjarr' i syrit vetëtitës
Që më pati përvëluar?

Sonte mbeta mun në pisë
Nën' ushtimin e një buje:
Moj motriçk' e vogëlisë
Nuk të shoh, po ti këtu-je...

Ti mendon mi supë t'ime
E mbështetur me një faqe;
Regëtin me deshërime
Zemr' e mbushur me farmaqe

Me flet tinës buz' e shkruar
Fjal'e urt' e gojës s'ate
P'shon për kohën e kaluar
Që më s'vjen që kur na vate;

Që kur lamë shokërinë
Sa zu zemra të buçasi-
Oh! sa shpesh më ven e vinë
Përkëdheljet e çdo çasi!

Pa mendohem me llaftarë
Si te humba posi hije
Sa pikovi lot'i parë,
Posi vesë dashurije

GJENIU I ANIJES

Veshtroni si shket siper valash
E tundet anija me nge ? -
...Me krisme -e me prush prej sterkalash
Mi te shkreptiu nje rrufe ! ...


Ti det , brohori fshehtesire !
Kuptim i potershem , ti det !
...Po heshtje . ndaj vales se nxire
Gjeniu i anijes po flet :
Prej zallit qe sot po largohem ,
Fillova mergimin e ri ;
hepohem...anohem... humbohem...
Po sulmen s`e ndal kursesi .


Dh`aspak nuk me tremb zhurmerija ,
Ndaj turret me hov e vertik
Me balle-e mi korje te mija
Ndersimi-i tallazit armik.
Perpara kur shoh gjeratore ,
Dh`ato me gremisin ne fund -
Mi kulmin e vales malore
Un` heq te shpetoj sa me mund.


E morti fatkeq ne me ciku,
N`u desh tmerresisht te fundas -
Aspak nuk me thyen reziku,
Po nis e permbysem me gas :


Se prapa le vazhden e ndritur -
Q`e hapa me shpirtin fatos : -
Fistonin gazmor ku pat shkitur
valim-i anijes q`u sos.


................... .................
................... .................
................... .................
................... .................



Valim-i anijes se lete
Qetohet, ndalohet, mbaron :
Gjeniu i anijes perjete
Hepohet...anohet... valon...

MBI TA

(Poeme per kryengritjen e Malesise se Madhe)
Kujtimit te poetit Risto Siliqi


Risto Siliqi-nisu shpejt
Ku shfren me kob e liga,
Ku ndeshet kombi i ngritur krejt
Me tri Kucedra shtriga.

Shpejt me mauzerin tend zemrak
Dhe penden e praruar,
Ku mposht halldupin turkoshak
Atdheu duke u deshmuar.
Ne Hot e Grude e Traboin
Puth Ded Gjo`Lul viganin,
Mirdite e Shale e Dukagjin
Puth Mehmet Shpend Luanin.

Dhe puth kuvendin heroik,
Ku ngrihet kombi peshe,
Ku mposht t`urryerin armik
Malsija burrereshe;

Malsija qe ben sulm ne zjarr
Po si dragoj me flete,
Sic bente sulm ngadherimtar
Gjergj Kastrioti vete.

U zgjua Shkodra me tundim
Prej lajmit te papritur,
se cak me cak leshoj kushtrim
Malsij`e kryengritur.

Leshoj kushtrim shpagimtar
Malsij`e burreruar,
se prape qeni turk barbar
Per dhune u pat leshuar.

Dhe prape djem e pleq e gra
Ngarendin t`armatosur,
te pershendesin krah per krah
Vellezerit e kanosur.

U nisme shoke e miq
Prej Shkodres ne malsite,
Ku Ded Gjo`Luli me Deciq
I mbron atdheut kufite
Pershkuam Tuz e Grude e Hot
E Shale dhe Tropoje,
Ku Mehmet Shpendi i gjindet zot
Atdheut ne pararoje.

Me Ded Gjo`Lul e Mehmet Shpend
U bujtem gjith nji nate,
Na dha si kush me gaz e shend
N`agim nga nji dhurate :

Nga nji djalosh per lufte e zjarr
Nga kull`e vet krenare,
Nga gjaku i zemres, gjak shqiptar,
Pere Motren shqiptare.
Ky Deda qe nuk njeh Sulltan
Na dha Kol Marash Vaten,
Ky Shpendi qe s`njeh Turk-Osman
Na dha Zef Bua Shpaten;


Po Gjon Pullumbi xhvat krenar
Prej gozhdes jatagane .
" Do vij dhe vete vullnetar,
Ta skuqim tok mejdane".

Hajt!Digjni plumb n`ate mauzer,
me qitjen e pashare,
perftoni lavd, perftoni nder,
ta ndjeje Evropa mbare.
Tumirembec I shtrenjte atdhe-
Dh`u nisem shtate vete,
Dhe fluturonim plot hare,
Si t` ishim zogj me flete.

Dhe krep me krep e zall me zall,
Me shpiert te paduruar,
Nga I madhi shkas, nga I madhi mall,
Plot duf per te luftuar :

Kaptuam shtate male rresht,
Dhe s`folem shtate fjale,
Kaptuam shtate male rresht
Malesise per t'ju fale.

Dhe ja!Te shtate burrat tok
Ne kulm teMalesise,
Ku Drin`i Bardhe nen`Istok
Merr fill drejt Shqiperise.

Mes Arberit , me mall rinor,
E zbret kalitas drumi,
Ku Drini plak e perrallor
Buron prej Shendaumi.

Mire se te gjejme atdhe bujar!
Malesi e lavduruar!
Pranon ti, oh!Pak gjak shqiptar
Qe vjen per t`u deshmuar.

Per t`u mbuluar me lavdi
Ne sulmet fitimtare,
Te behet fli , ku behen fli
Heronjet shqipetare.
S`qendronim dot,s`duronim dot
Prej kobit te papritur,
Mirdite e Lume e Shale e Hot
Pa beft ish kryengritur.

Se kish dhen`urdher qeni turk
Te qarmatoset vendi,
te derdhet gjak shqiptari curk,
te lidhet Deda e Shpendi.


Kur zbritem ne shtegim jugor,
nga Drini i zi matane,
kendonin me ze burreror
Hatjan dhe Shaljane :
Nuk lidhet Ded Gjo`Luli I math
Dragua fis prej fisi,
Te kap sib err, te therr`ne vath
Te vare ne dege lisi ›.

" Nuk lidhet Shpendi lart ne Theth,
Prej gjylet njiqind oke,
I prêt mbi sup e prap t`i hedh,
Sulltan jezit, mbi koke".

Duke shtegtuar gjithnje,
Degjonim kengetore,
Ia thoshin fort qe cke me te
Lumjane e mirditore.

"S`hyn dot ne Lume, qen zuzar,
Manov anadollaku,
Rrok pushken qindvjeqari,
Dhe shtatvjeqar cunaku".

"S`hyn dot, ti turk e turceli,
Ne kullat mirditore,
Te prêt ne prite e ne frengji
Mirdita pushkmizore".

Kendonte vendi ne kushtrim
Perballe me gjith Turqine,
Qe vjen me kob e perdhunim
Te qarti Shqiperine;

Por turku avitet plot maras :
Marshon kuceder`e pare:
Marshon kuceder`e dyte pas-
Dy xhindrit pashallare.
Shefqet Pashai, me peshtjellim
E britme e zjarr e hekur,
marshon per dhune e carmatim
Drejt Lumes se pa prekur;

Bedri Pashaj, me fe dhe din,
E me trumbete e loder,
Del ne Mirdite e Dukagjin
E Shale e Hot e Shkoder.

›Nuk duam fe ,nuk duam din",
Kendonin Malesia,
ze turfullon e shkrefetin
e shfren e shfryn Bedrija.
Filloi ne Lume sulmi i zi,
Do Lumen ta shkretoje,
Pashai finok, perpara tij,
Dergon nje pararoje.

Nji kumadar I eger`halldup,
Hypur serbes mbi kale,
takon me pushken permbi sup
Aty perballe nji djale.

Kendonte djaloshari I lum
Me delet n`ato shpate,
I shfryu turqeliu-dumdum:
" He!Jep at `armen tate!"
Po shpejt bariu qellon e shtje,
Permbys perposh barbarin :
Ja shpje Sulltanit per meze,
Kush carmatos Shqiptarin.


Keshtu pashane e leu me gjak,
nuk e pandeu tirani,
E leu ne Lume nji cunak,
nji brisk i ri Lumjani.

Nga krism`e rrepte atje mbi shpat,
Sa shtiu djaloshi jone,
U ngrit gjith Luma fshat me fshat,
Siq kish dhe ka zakone,
Dhe pa vonim e pa durim
Krahin`e tere ish gati:
Gezoheshin qe per luftim
Erdh me ne fund sahati.

Buciten pushket n`at cas,
Mbi gerxhe , mbi livadhe,
Gjemonin si per shend e gas,
Si te isahte dasme e madhe.

U mbush me vrer pashaj allcak
Nga krisma prej cdo ane,
Ndaloj ne prag,ngurroj ne prag
N`ato kufi lumjane.
Mbi kater ushtrira zot
Dhe dyzetmije ushtare,
Prej vrerit s`e permbante dot
Marshimin sa me pare.

Prapo-u shpejt, bre derbede,
Marsh!Me gjithe ushterira!
Vjen Luma dhe t`i shtrin perdhe
Te majmen egersirat.

S`ta le ty nderin Luma aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari neper lufte e gjak
Sulmon gjithnji shqiptari.

Ne front t`armikut ne kufi
S`rektin as fryme as jete:
Pasha finok, me dredheri
Gaditet me te fshehte.

Do nis sulmin ndeshkimtar
Ta beje Lumen troke:
"Do ta shtroj popullin shqiptar,
Do t`i ve mend ne koke".

Ec hijerende e vuv e hesht :
Sa mire i ka renduar
Te kater ushtrirat rresht!
Gati per te sulmuar.

Ndan njezet mije e pret…e pret…
Gjithe pret…per sulm perpjete,
Krekohet plot me salltanet,
Si t`ish Sulltani vete.

Po befas Luma u derdh tallas,
Shperthen orti vigane,
Perball e anas e perplas
Sulmon hordhite osmane.
Ketej-dymije heronj mezi
Andej-plot njezet mije,
Dymije plumba bresheri
Rrezojne`armiq dymije;

Dhe rish dymije batare-
Dymije armiq te shtrire,
Dhe rish, e rish, e rish-perdhe
Te gjithe shtrire e grire.

Dhe prap sulm : ›Mbi ta!Mbi ta!,
Mbi mijera e tjera,
Iu shtir permendesh te ziut pasha
Sikur vershoj sketerra.

Dh`ish nji perleshje e mbytje e mort
E britem e tmerruar,
U mbraps pashaj, i tundur fort,
Me ushtaret e gjysmuar.

Dhe te plagosurit e shkrete,
Mes fushes se mejdanit,
I la plot plage e gjak e et
Dhe ashk kunder Sulltanit.

Keshtu ben Luma sulm shqiptar,
shkon vrake e lum gjaku :
Rrok pushken plaku qindvjeqar,
Dhe shtatevjeqar cunaku.

Por kur u mbraps Shefqet Pashaj
Me ushtaret e gjysmuar,
Nji lajm I keq per kuj e vaj,
Ne zemr`e pat pikuar :Ne Qaf t`Agrit ku si horr
Bedri Pashaj vraponte,
E pret ne ball nji mirditor
Qe shtiu e po kendonte:

›S`del dot ti turk e turqeli ,
Prej atmes mirditore,
Te shtrine ne prite e ne frengji
Mirdita plumbmizore."

Keshtu Mirdita kish adet,
Kur turku vjen tan gas,
ne prite e ne mejdan pervjet
Nga nji pasha ta vrase.hko shpejt, mos hash dhe ti nji plumb,
Shefqet Pasha, ne koke :
Dhe bente Lumen troke e shkrumb,
Te beri shkrumb e troke.

Dreken perjasht ne karakoll,
Nis shpejt llandon , hamshore,
Dhe darken brenda ne Stamboll,
Sa shpejt e ben nji fore :

› Me faj e turp, Sulltan-Baba,
Po kthehem I ngarkuar,
Se Mehmet Shpendi ish katalla,
S`do mbret per ta sunduar;

As Ded Gjo`Luli s`do ne Hot
Mbi krepat tmerrimtare ,Ku as shqiponjat s`ngjiten dot,
Veq djajte shqiptare;

Dh`as Luma s`te le nder aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari, thote, ku rrjedhe gjak,
Sulmon vetem shqiptari;

Dhe thote ajo ben sulm shqiptar,
Rrjedh vrake e lume gjaku .
Rrok pushken plaku qindvjeqar
Dhe shtatvjeqar cunaku"

Kurm – holla si gargi
Per mezi thyer ,
Shtat – hedhura – selvi ,
Vaj – ere – lyer :


E hepuara si bar ,
Llere – kulluar ,
E qruara si ar ,
Gji – qumeshtuar .
Je vese a menje a je
Bryme a debore ,
Hirploteja mi dhe
Vetull – kurore ;


Je hene a djelle a yll
Vetetime – nalte ,
Kaprolleja ne pyll ,
Rritur me mjalteU cquan hene e yll
Ne mug te vone ,
Ndricuan n`ate pyll
Takimin tone .


Dhe pylli ndezur n`ar ,
Q`u tung nga vendi,
Gjemoj tingellimtar
Si gjeme ergjendi .


Limeri u mbush perplot
Me shkrumb e hije ,
Ne t`ikim s`ikim dot
Prej kaq magjije .
Ja , posi n`enderrim ,
Lumteri – dehur ,
Ne qiell nje murmurim
Zu papandehur .


Nje keng`e lart` u ndje ,
me plot jehona :
Kendonin permbi ne
Dy shpirtrat tona :


Ku je , ti mall ! ti mall !
O jeta ! Jeta !
Sa large qe zall me zall
Mezi te gjeta !
Mendoj e shkoj nga pak
Si gjithemone ,
Me shpirtin zemerak
Ne rrugen tone .

Ku silleshim te dy ,
Me te baritur ,
Me desherim ne sy ,
Me shpirt te ndritur


Ku regetin dhe sot ,
me ato kujtime ,
Bucimi gjeme – plot
I zemres sime

Vargjet e panjohura të Lasgush Poradecit

Priti sot këtozë fletë,

Fletë mbushur plot me jetë,

Jetë zemre plot buçime,

Kur mos jem në jetë vetë,

Do të jetë zemra ime.


Zemra ime buçim-shkretë

Vdes përkohë-e lind përjetë

Me dashuri që mos më harroshLasgushi

Dikujt ia ka kushtuar me dashuri për të mos e harruar. Rreshta që s‘i kemi lexuar. Një poezi, pa titull. Poeti i ka shkruar pikërisht mbi "Yllin e zemrës". Si një reflektim apo një amanet, në faqen e parë të vëllimit, Lasgush Poradeci i ka lënë dikujt një dedikim zemre. Asaj zemre "buçim-shkretë që vdes përkorë-e lind përjetë". Në shtatë vargje, poeti rrëfehet. I ka thirrur muzës së tij. E ajo i ka sjellë po ato fjalë të mbushura me ndjenjë, po atë tingull që mbetet i papërsëritshëm. Ky dedikim është një poezi më vete, e cila do të shkruhej lehtas mbi vëllimin poetik, e do të mbeste aty për vite me radhë. Ndoshta ai e dinte se një ditë dikush do t‘i lexonte sërish ato rreshta. Thuajse e kishte parashikuar. "Kur të mos jem në jetë vetë, do të jetë zemra ime", shkruan çiltërsisht poeti. Mehmet Gëzhilli, drejtues i shtëpisë botuese "Argeta LMG", e ka zbuluar fare rastësisht, gjatë hulumtimeve vetjake. Sipas tij, i njëjti variant ekziston edhe në një ditar të Lasgush Poradecit, i cili ruhet në familje ende i pabotuar. "Për mua është amaneti në vargje i poetit. Sipas meje, kjo poezi është gjithë kuptimi i etës së tij. Duket se e ka lënë për të gjithë dashamirësit, lexuesit e poezisë së tij", thotë Gëzhilli, interesi i të cilit për veprat e pabotuara të Lasgushit nuk mbaron me kaq. Shumë shpejt, ai do të nxjerrë në qarkullim tezën e doktoraturës që Lasgush Poradeci mbrojti në universitetin e Gracit, në Austri.

***

Lasgush Poradeci e njihte mirë Emineskun, poetin e madh rumun. E vlerësonte tepër si njeri, si shkrimtar, si themelues të letërsisë rumune. E çmonte po aq sa edhe shumë të tjerë. Edhe për Lasgushin, Eminesku ishte poet i madh i kombit rumun. Edhe ai bashkohet me zërat që e cilësojnë përfaqësues të poezisë rumune... Po çfarë e lidh kaq shumë lirikun tonë, poetin e shpirtit, Lasgush Poradecin, me poetin e madh rumun, Emineskun?
Ai ndikoi thellësisht në letërsinë e Ballkanit, ashtu edhe te Lasgushi ynë. Ai, Lasgushi, sikurse dihet, studioi në Rumani, u formua atje dhe njohu nga afër kulturën dhe gjuhën e këtij vendi. E me ndjeshmërinë, romantizmin e lirizmin e tij nuk mund të anashkalonte një poet si Eminesku. Ai fliste me entuziazëm për talentin e fuqishëm të poetit të Rumanisë, dinte përmendësh vargje të tëra prej tij, po aq sa edhe është frymëzuar prej tij...

Në Bukuresht, Llazar Gusho vazhdoi studimet e larta në Akademinë e Arteve të Bukura. Më vonë, në verën e vitit 1924, Qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe Lasgushi regjistrohet në Universitetin e Gracit (Austri) në Universitetin Karol Francik. Studimet i përfundon në 1934 në Fakultetin e Filologjisë, duke fituar titullin Doktor-Profesor. Teza e tij iu kushtua pikërisht këtij poeti të madh. Iu deshën plot pesë vite pune dhe studimi për të sjellë një analizë të thellë e të plotë, një portretizim të imët të figurës së madhe të poetit, mendimtarit e dramaturgut rumun, Eminesku. Me përgatitjen, inteligjencën dhe aftësitë e tij,
Llazar Gusho, mund të fliste për këdo, por zgjodhi Emineskun dhe lidhjet letrare mes Rumanisë e Gjermanisë, sepse për poetin shqiptar, kjo ishte një temë jo vetëm e bukur, por edhe grishëse. Ai njihte mjaft mirë të dy popujt. Njihte letërsinë, folklorin, ishte një njohës mjaft i thellë i psikologjisë së dy kombeve, ashtu siç njihte mjaft mirë gjuhën gjermane e atë rumune. "Eminesku i shpërfillur dhe ideologjia e tij popullore dhe atdhetare" (një studim gjenetik duke pasur sidomos parasysh lidhjet me kulturën gjermane), është titulli i tezës së doktoraturës, të cilën Llazar Gusho e dorëzoi më 23 shkurt të vitit 1932 dhe e mbrojti atë më 23 maj të vitit 1933. Komisionit, të përbërë prej filozofit Joannes Benndorf, rektor i universitetit të Gracit, Otto Maull, gjeograf, dekan dhe profesor Franciscus Hertisch, iu desh rreth një vit të studionte tezën e doktoraturës së Llazar Gushos. Vlerësimi ishte maksimal. "Burrit të shquar me vlerësim të veçantë. Diplomohet në shkencat humane në gjermanistikë me vlerësim të lartë. Ai të gëzojë të gjithë të drejtat materiale dhe morale". Kështu vuloset doktoratura e Lazarum Gushos mbrojtur në Universitetin e Letrave në Grac.E ndarë në pesë kapituj, teza është shkruar nga Lasgushi në gjuhën gjermane. "Eminesku i shpërfillur", "Prejardhja e popullit rumun", "Fillesat e atdheut rumun", "Idealizimi i sundimtarit të Moldavisë, Stefan cel Mare", idealizimi i sundimtarit të Vllahisë Micrea-Voda cel Batran", si dhe "Arratisje në të shkuarën e atdheut" janë temat që poeti prek në tezën e tij të doktoraturës. Për herë të parë ajo do të vijë edhe në gjuhën shqipe. Të drejtën për këtë botim e ka fituar shtëpia botuese "Argeta LMG", e cila po përgatit vëllimin. Libri do të serviret në gjuhën gjermane, në të cilën është shkruar në origjinal, si dhe në atë shqipe, ilustruar me dorëshkrimin e vetë autorit. Mehmet Gëzhilli, drejtues i shtëpisë botuese, thekson se falë bashkëpunimit e dashamirësisë së dy vajzave të Lasgush Poradecit, Kostandinës dhe Maries, lexuesi për herë të parë do të ketë në dorë një studim të mirëfilltë të Lasgush Poradecit kushtuar poetit rumun, Emineskut. "Sikurse e thekson edhe vetë Lasgushi në krye të kësaj teze, zgjodhi ta bënte këtë, sepse për kulturën gjermane me atë italiane, franceze apo angleze, ishte folur dhe ishin kryer studime. Ato ishin trajtuar në qindra libra. Por kishte mbetur një boshllëk shumë i madh, që ishte lidhja e kulturës rumune me atë gjermane. Këtë boshllëk e mbushi një djalë nga Shqipëria, që quhej Llazar Gusho", thotë Mehmet Gëzhilli. "Unë pata fatin që vajzat e poetit ma besuan këtë doktoraturë, të cilën po e përgatisim me një grup tepër të specializuar. Vetë Maria e kompjuterizoi fillimisht doktoraturën e shkruar në gjuhën gjermane. Përkthimi i saj i përket Koço Bendos, ndërsa redaktimi shkencor Afrim Koçit. Ndërkaq, poezitë e Emineskut, të cilat ekzistojnë në dy variante, në gjuhën gjermane dhe në atë rumune, i janë besuar Perikli Jorgonit. Për realizimin grafik është kujdesur Kleida Malaka", vazhdon më tej Gëzhilli. E duke qenë se kjo tezë doktorature i kushtohet pikërisht poetit më të madh rumun, kanë nisur të gjitha përgatitjet që vëllimi të botohet edhe në gjuhën rumune. Doktoratura e botuar e Lasgush Poradecit pritet të botohet në muajin dhjetor. Janë të shumta ngjarjet që e shoqërojnë këtë botim. Libri do të hidhet në qarkullim me rastin e 1 dhjetorit, 90 vjet nga shpallja e pavarësisë së Rumanisë, gjithashtu doktoratura vjen edhe me rastin e 110-vjetorit të lindjes së Lasgush Poradecit. Vëllimi do të dalë edhe me rastin e 75-vjetorit të botimit të vëllimit "Vallja e yjeve", si dhe në kujtim të 25-vjetorit të vdekjes së bashkëshortes së tij Nafies, gruas që e mbështeti dhe i dha kurajë në veprimtarinë e tij letrare. "Ne po luftojmë që vepra të dalë në muajin dhjetor. Ajo do të shoqërohet edhe me një ekspozitë, në të cilën do të prezantohet e gjithë vepra e Lasgushit. Do të ekspozojmë gjithçka që ai ka shkruar, si dhe çfarë kanë shkruar të tjerët për të. Ekspozita do të shoqërohet me rreth 150 fotografi të Lasgushit, fotografi familjare, broshura apo kopertina të librave. Gjithashtu, nuk do të mungojë as përjetësimi i Lasgushit në pikturë apo në skulpturë", tregon Mehmet Gëzhilli, botues i "Argeta LMG".

Ai tregon, ndër të tjera, se shtëpia botuese është duke përgatitur edhe botimin e antologjisë së poezisë rumune, me shqipërim të Lasgush Poradecit. Janë 75 autorë rumunë që u përkasin fillimeve të poezisë rumune deri në vitin 1966. Lasgush Poradeci ka nisur përkthimin e këtyre autorëve në vitin 1964. Antologja mbeti e pabotuar, në dorëshkrim. Gjithçka është gati. Antologjia me përkthim të Lasgush Poradecit do të jetë në duart e lexuesit, me rastin e 120-vjetorit të vdekjes së poetit rumun, Emineskut. Një mozaik lasgushian

Lasgush Poradeci ishte edhe piktor. Piktura e tij përqasej po aq romantike sa edhe poezia. Ai dinte të pikturonte po aq mrekullueshëm sa edhe shkruante. Përkthente në telajo ndjesitë e shpirtit njësoj siç hidhte vargjet në fletët e bardha. Të dyja i shoqëronte në një harmoni të jashtëzakonshme. Vëllimet e tij poetike janë shoqëruar me piktura të vetë autorit. Ai sjell për lexuesin një mozaik të mrekullueshëm lasgushian, të përbërë nga vargjet e pikturat. Të dyja këto gjini i ka sjellë me ngjyra, me lirizëm e me plot ndjenjë. "Piktura për Lasgush Poradecin nuk është një hobi, as diçka e shtirur dhe as një eglendisje. Ai ka pikturuar që në fëmijëri", shkruan në një artikull historiani Moikom Zeqo. Më 1 dhjetor 1934, Lasgush Poradeci emërohet profesor i vizatimit dhe bukurshkrimit në Liceun Shtetëror të Tiranës. Nga poeti Lasgush Poradeci ruhen 55 njësi pikturike, ku vendin e parë e zënë pikturat e vajit, me ngjyra klasike, si edhe vizatime të shumta. Pikturat e vajit të Lasgushit lidhen me figura femrash gati të mitizuara. Në vitin 2003, në Muzeun Historik Kombëtar u organizua ekspozita e parë e pikturës e Lasgush Poradecit.

Gazeta Shqip

Se te desha vete

Se tu qasa vete,
Dhe te putha vete -
Prandaj...

Dhe te humba larg,
Dhe te ndoqa larg,
Dhe te gjeta larg -
Prandaj...

Se te desha prape,
Dhe t'u nqasa prape,
Dhe te putha prape -
Prandaj...

Dhe s'me flet perhera,
Dhe s'me nqas perhera,
Dhe me plas perhera -
Prandaj...

O, prandaj te dua
Prandaj vashe e grua,
Fshehtesi per mua -
Prandaj...

Pse shkruaj, pse parapëlqej të shkruaj vargje dhe jo prozë? Kur them vargje, kuptoj që duhet të jenë të përsosur nga arti. Vetëm këto të përsosurit rrojnë (dhe mezi dhe këto). Të papërsosurit vdesin. Sepse gjuha ndryshon pas 500 vjet. Ajo më s'është siç ishte. Është ligji i saj fiziollogjik dhe shpirtëror (siç është zhvillimi i njeriut). Bibla e Lutherit p.sh. e shkrojtur para 500 vjetëve më s'do mundte të përdorej prej gjermanëve pa i-u bërë përpunime gjuhe. Gjithashtu dhe përkëthimet e "përsosura" mjaftojnë për një kohë të gjatë, po dhe kjo kohë e gjatë një herë mbaron. Vetëm që kur përkëthimi ose një vepër origjinale janë të mira, kanë mundësi të qëndrojnë më gjatë. Pse? Sepse dyke qënë të përsosura, të derdhura si në mermer, pas mbarimit të kohës sa qëndron gjuha e tyre (p.sh. 500 vjet), ato mund të ripunohen në themel të formës, të derdhjes së tyre të parë, pa çformuar derdhjen e parë. Poezija ka mundësi të qëndrojë më shumë se sa proza, sepse poezija ka një formë më skulpturale një derdhje më të pandryshuar.

Përsa i përket toskërishtes, kjo siç duket, një herë mund të mënjanohet prej gjuhës së "mesme" (e cila e mesme, s'është veçse një gegërishte e zbutur -, e zbutur nga influencimi armonios i toskërishtes -).Gegërishtja ka energji fizike, toskërishtja ëmbëlsi shpirtërore. Dyke bashkuar gegërishten me toskërishten, gegërishtja gjith dyke mos humbur forcën, energjinë, fiton dhe harmoní, ëmbëlsí (si gjuhë e "mesme" me karakter geg). Lufton pra forca fizike me harmoninë shpirtërore, trupi me shpirtin. Forca si një gjë brutale, do të fitojë (lëndërisht) përmi shpirtin, do të mbetet (mbase) gjuha e "mesme" gege, sepse gjithnjë forca fiton përmi shpirtin. Ky fitim është lëndor. Lëndërisht do kemi si gjuhë gegërishten (e "mesme"). Po një gegërishte të shpirtëzuar me infuencën e toskërishtes. Shpirtërisht toskërishtja nuk humb, shpirti do duket në ëmbëlsinë, harmoninë, bukurinë e gegërishtes se "mesme".

Sa më e fortë, më e fuqishme, më e shumanëshme të jetë toskërishtja në harmoninë e saj, aq më shumë do të ndjehet fryma e saj mirëbërëse në gegërishten (e "mesme").

Edhe unë mundohem, me fuqitë e mija, t'ja nxjerr në shesh toskërishtes potencialitetin e saj shpirtëror, bekimin e harmonive të saj, dyke bërë vargje të përsosur në harmoni. Harmoni nuk është formë (forma e përsosur s'është kurrë art, mund të jetë zejtari, po jo art).

Harmonija ime është manifestim (me anë të vargut), i vetë jetës dhe i vetë botës shqiptare, së kristalizuar në forma të dukura shpirtërore, të cilat janë simbole të jetës dhe të botës. Prandaj rima ime identifikohet me fondin, prandaj formë e fond janë një: janë realiteti shpirtëror i çfaqur identikërisht me anën e poezisë. Prandaj rima ime nuk kuptohet kurrë që është rimë, po tretet në simbolin e jetës, të cilin ajo e shpreh me atë simbol të përsosur. Ky është arti im, një art shqiptar. Kur them rimë, e bashkuar me fondin, nuk kuptoj vetëm rimën, po dhe ritmin dhe masën me stilin e jetës, të jetës shqiptare. Është jeta shqiptare, morali ethik shqiptar që çfaqet me atë simbol poetik, sepse vetëm gjuha shqipe (e derdhur në poezi) me tingujt frymorë dhe lëndorë të saj ka mundësi të shprehë harmoninë specifike së poezisë s'ime. Sa më e përsosur është një poezi, ajo është (njëkohësisht) dhe aq më e fuqishme, d.m.th. aq më shumë përmban potencialin e moralit frymor shqiptar.Që dua të dali poezija ime (e cila është "harmonija" ime në kuptimin e rrëfyer më sipër) sa më potenciale, kjo nuk shkaktohet prej volles t'ime individore, po prej vetë potencialit të jetës dhe botës, i cili me vitalitetin e tij të plotë e shtyn vetveten që t'a çfaqi, t'a shprehi më plotërisht. Shprehjen ky vitalitet e di (nga vetë natura e tij) e dó të jetë njëjt me potencialin e vet të tij. Nuk ka potencial më të madh ose më të vogël në poezinë e përsosur, po ka vetëm potencial të plotë, d.m.th. vetëm gradën supreme të potencialitetit vital të jetës së racës. Jeta (p.sh. në manifestimin e saj si "dashuri") ka vetëm një potencial, d.m.th. ajo është e përsosur, d.m.th. e fortë absolutisht. Prandaj dhe poezija duhet të shprehi jetën - me simbolin poetik - në maksimumin e saj, në potencialin absolut të saj. Atëhere poezija është e përsosur, perfekte. Kur s'është e përsosur: kur s'ka fuqinë supreme, poezija nuk se ësht'e metë, po s'i përshtatet, s'i përputhet potencialit moral të jetës, pra s'është poezi, nuk përfaqëson vitalitetin integral të jetës dhe të botës, potencialin absolut.Nuk ka pra poezi të madhe ose të vogël, të mirë ose të keqe, por vetëm poezi që i përshtatet plotësisht potencialit jetësor dhe poezi që s'i përshtatet. Poezija që i përshtatet, është POEZIJA, ajo që s'i përshtatet NUK është poezi dhe pra duhet të vdesë, të mos rrojë - sikundër dhe s'rron po humbet.

Pse duhet të jetë poezija e fortë, potenciale, e përsosur? Sepse vetëm dyke qënë potenciale, ka fuqinë me vete që të transmetohet më tej, që të transformojë potencialitetin e jetës dhe racës më tej në të ardhmen njerëzore…

Transmetimi moral i jetës (me anë të simboleve poetike) lot një rol aktiv dhe jo absolut. Vërtet, se gjithë poezija sado e fortë, humbet, (edhe përkëthimi i bukur i Shakespeare-it prej Schlyel Tieck, ose përkëthimi i Biblës prej Lutherit) nuk rron përjetë, sado i përsosur që të jetë. Sepse gjuha ndryshon me kalimin e kohës, dhe gjuha si dhe stili i çdo përkëthimi duhet ndrequr, siç ngjet me gjermanishten e Biblës së Lutherit që sot e 500 vjet përpara.

Marrë nga Milosao

Ti m`u rrëfeve për sëpari shkrepëtimtare në stoli,
Un` ëndërrova se në zemër po më valon një mall i ri.
O, ç'ka që m`u venit qipalla me kaq të ngjethur të pafaj?
Haj!shkretëtirë-e-zemrës`s`ime! Dhe haj! e zeza jetë,haj!

Posi një yll i perënduar më pate humbur gjith më larg...
Nga malli yt i thura fjalët gjith sërë-sërë-e-varg-e-varg;
E çdo mendim e pata tretur vetëm n`ërgjënd e në flori,
O,vashë-e lotit të zhuritur që vetëtin nër syt` e mi.-

Prej largësisë së pa anë kalon durimi mot-me-mot...
Pas kaqe kohë dhemshurije,ndaj vëndi-i lum as eja sot!
Në gjirin t`ënd të llaftaruar m`a lerë mëndjen t`a humbas,
Të ndjej si zemra më gatohet plot me dëshir` e plot me gas.

Ti buzëqesh-më-zilitare,e më çkëlqe si vetëtim,
E më vështro me sy pëllumbi drejt mun në fund të shpirtit t`im;Se gazi-i-kthjellt` i lumtërisë, që çel si lulja në mëngjes,
Si lule-e pastër do më mbijë në krahruar mun në mes:


Kur të më jesh e zemëruar, më shpirt të vrarë-e varfnjak,
N`e mbajç në zemër zembëratën, prej helmit t`ënd s`do heq aspak;
S`do psherëti n`e lënc të vdesë,a në `m`a thënc,në mos m`a
thënc:
Mjafton një mvrejtje-e buzës s`ate,që të më bësh të prishem
menc.