Poeti ynë Jorgo Telo, Jetëshkrimi dhe veprimtaria
Përgatitur nga Shaban Cakolli
Jorgo Sofokli Telo, i lindur në 6 janar 1945 në fshatin Konckë të Zagorisë (Gjirokastër), pas shkollës së mesme pedagogjike, mbaruar në Gjirokastër në 1963, vazhdoi studimet e larta në Institutin pedagogjik “A. Xhuvani” në Tiranë, fakulteti gjuhë-letërsi-histori.
E mbaroi rregullisht shollimin, duke përftuar diplomën e mësuesisë në vitin 1965.
Veç profesionit u angazhua tërësisht vit pas viti në veprimtari kulturore në shkollë e në fshatrat ku punonte si mësues, duke krijuar humor e satirë si lëndë e parë për estradat, koncertet tematike, krjoi shumë librete për mbasditet argëtuese, sidomos skeçe, parodi, kuplete gjer te tablo të zgjeruara; ndërkohë shkruante poezi, duke startuar qysh në vitet e arsimimit shtatëvjeçar e më tepër në të mesmen e të lartën, si pjesëtar ì rretheve letrare.
Mjaft nga shkrimet në poezi a prozë ì niste që të pasqyroheshin në organet e shtypit të kohës që nga gazeta “Mësuesi”, “Zëri ì Rinisë”, “Hosteni” e gjer te organet periodike të rrethit, “Pararoja”, revista “Pionieri”, më pas te gazetat lokale “Java” e “Dita Jug” apo “Gjirokastra” e “Policia pranë” , gjer te pasqyrimi i shkrimeve te veta publicistike te gazeta “Ylliria” në New York apo te gazeta e Tiranës: “Tema”; “Fjala”, revista “Obelisk” e “Tirana Observër”, duke shtuar edhe kontributin si redaktor apo zëvendëskryeredaktor ì gazetës “Pegasi”, organ ì Lidhjes letrare me të njëjtin emër.
Këtu Jorgoja vazhdon të jetë aktiv ì papërtuar e prodhimtar.
Ka shkruar periodikisht publicistikë e letërsi të mirëfilltë dhe për gazeta të tjera rajonale.
Kontribut më të spikatur, ku është nderuar dhe me çmime, ka dhënë në fushën e krijimtarisë rapsodike
Në periudhën para vitit 1990 u përpoq të botonte librat e parë, por ndeshi në zvarritjet burokratike të kohës e individëve redaktorë, që ì nxirrnin arsye nga më absurdet, por që ia prenë disa herë hovin krijues e sidomos atë botues Jorgos mjaft prodhimtar në fushën e letrave. Këto arritje erdhën duke u shumuar në lakoren kohore nga zjarrmimi krijues në vitet rinore të tij.
Mirëpo ironia e fatit ndikoi furishëm esdhe në filklesat e botimeve të mirëfillta si libërtë krijimeve të shumta që mbaheshin të daktilografuara në sirtar prej du-tre dhjetëvjeçarësh… Nuik binte dakort autori me subjektivizmat e redaktorëve që dinin vetëm të përcillnin pa argumente të mirëqena ose siç shprehet vetë shkrimtari: Kam trokitur në dyert e shtëpisë së vetme botuese qeë ishte asokohe që në fillim të vitit 1973. Një vëllim me tregime humoristike i kapërceu disa procedura dhe, u kthye për rishikim nga kryeredaktorei.
Të njëjtin fat patën dhe dy vëllime të tjera: njei me poezi për fëmijë, poezi që i botoionte revista “Pionieri” ose “Fatosi” dhe i kthente i jnjëjti person që kishte kapluar disa redaksi: “Trishtimin më të thellë e ndjeva kur dy shkriunmtarë të zëshëm të asaj periudhe për fëmijë e kishin bërë gati për botiminm vëllimin, e sërish i njëjti kryeradaktor e ktheu për të qenë më actual në trajtimin e temave kundër liberalizmit e këshrtu me radhë. E kur të thyhet zemra q1oftë fhdhe njëherë, nuk rrekesha të kujtoja as Tiranën, pa le entin botues…E dhimbshme por e vërtetë…”Vetëm në vitin 1998 mundi të nxirrte librin e parë poetik”Evë, moj, si u gënjeve?” që u pasua pas një viti me 3 libra të tjerë radhazi: “Bubushi e Dikushi” (poemë humoristike për fëmijë”, “Babi, keq mos të të vijë!” (poezi për fëmijë), “Verë dhe uthull” (fabula).
Kurse në vitin 2000 nxori librin e dytë poetik “Klithja e yjeve”; në vitin 2001 vëllimin e tretë poetik “Tingujt e shpirtit”. Vëllimin me epigrame “Humorpipereska” dhe librin me lirika:
“Kumte dashurore” e nxori në vitin 2004.
Kurse në vitin 2005 doli me dy vëllime të tjerë: poemën epiko-lirike “Sfidanti legjendar”, kushtuar një kapedani zagorit në luftën e paepur ndaj hordhive osmane për çkrishterimin e popullatës Në po këtë vit botoi edhe romanin e parë “Hedhja e zareve”.
Në vitin 2007 sapo nxori fantareportazhin “Mysafirët e rinj të Çajupit” ose “Intervistë me Babanë e “Baba TOMORI”- t” dhe “Kush ì gjen, të lumtë ì them”. Në të ai përmbledh gjëgjëza e poezi të shkurtralodruese për fëmijë.
Në vitin 2009 botoi librin ''Diloiada'' (Poemë-Baladë), dedikuar familjes më të madhe zagorite e njëkohësisht më të persekutuarës nga vitet '44 e gjer në '90.
Ka mbaruar së hedhuri në kompjuter një vëllim me fabula e ka gati një vëllim me poezi të stilit “Hajku” si dhe një tjetër me novela e tregime e dy poema për fëmijë, por që mbeten hëpërhë dorëshkrime në sirtar për vështirësi mundësimi për botim e shtypshkrim.
Ndërkohë edhe si studius ka përgatitur përsiatjen e zgjeruar”E folmja zagorite porsi një flladitje” e të tjera dorëshkrime në miniaturë…Ka redaktuar mjaft libra që janë botuar prej disa autorëve të jugut.
Pasionin për të kontribuar në fushën e letrave e ka të pareshtur edhe pse përballet me pengesat e ligshta që ì sjell sëmundja e rëndë prej vitesh, duke u kapur fort pas kurajës, sedrës e dhuntisë për të shkruar e sidomos te dashuria dhe respekti për jetën.
Ka marrë pjesë edhe në dy konkurse ndërkombëtare në Greqi, ku ka fituar një çmim të dytë me fabul e një çmim të parë me poezi-poemth, respektivisht në vitet 2005 e 2006.
Aktualish edhe pse sapo kapërceu 65 vjetorin e lindjes se vet është një mik i denjë i internetit dhe ka dy adresa Websiti në të.
Njeri ka adresen:
www.jorgotelo.tk ; tjetri
www.jorgtelo.com ështe ne riparim dhe ështe marrë përsipër për administrim e mirëmbajtje nga gjakovari Uke Zenuni me banim e punë në SHBA.
Dhjetra shkrime ka hedhur ne facebook e nuk resht së hedhuri.
Lisa e librave të botuar:
1) Evë, moj, si u gënjeve? – 1998 (Poezi)
2) Bubushi Dhe Dikushi – 1999 (Poemë – përrallë për fëmijë)
3) Babi keq mos të të vijë! 1999 (Poezi për fëmijë)
4) Verë dhe uthull (Fabula) 1999
5) Klithja e yjeve (Poezi) 2000
6) Humorpipereska (Epigrame) 2000
7) KUMTE DASHURORE (Lirika) 2004
8) Tingujt e shpirtit (Pozi- këngë) 2005
9) Sfidanti legjendar 2005 (Poemë)
10) HEDHJA E ZAREVE 2005 (Roman)
11) Mysafirët e Rinj të Çajupit (Fantareportazh) 2007
12) Kush i gjen, të lumtë i them! (Gjëegjëza) 2007
13) DILOIADA (Poemë) 2009
14) Fiksimet e paqme të moshës (Poezi e prozë) 2010
15) O MARGARITE, KU JE? (Novelë e vargëzuar) 2010
16) Bulëza dhe gogëlza (Vjersha për parashkollarë) 2011
17) Macja e braktisur (Poemë – përrallë) 2011
Janë disa dorëshkrime gati për botim.
Në vazhdim të traditës zagorite e përvojës vetiake në lëmin e folklorit, shkruan tekstet e këngëve të grupit isopolifonik “Tingujt e shpirtit zagorit”.
Këngët që përgatit i hedh në Yutoube, ku është regjistruar rregullisht.
Ka botuar te revista “Ylliria” New York.
Ka dwrguar tw gjitha librat e vet ate biblioteka e Federatës “VATRA”
Ka marrë pjesë me librat e botuara ne Panairin e librit te organizuar nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptare – Amerikanë në New York nëntor 2009.
Është intervistuar nga televizionet lokale dhe nga poete te diasporës.
Është intervistuar nga televizioni “ALBA LIFE” prej bashkëshortëve Qemal e Kozeta Zylo në banesën e vet.
Janw me dhjetra autorë të ndryshën brenda e jashte vendit që kanë dhënë mendime për Jorgon.
Po zgjedhim disa poezi nga vëllimet e botuara, veç dhjetra te tjera qe nuk i ka bootuar ende….
Gurgullon si këngë mirënjohja zagorite për Bonapartin Mysliman, Ali Pashë Tepelenën
(Nga Keze Kozeta ZYLO)
Në çdo kreshtë Zagorite,
Në çdo pllajë edhe shpat mali
Histori përcollën vitet…
Jeta ecjen nuk e ndali.
Nga libri: “Stanari dhe Zogu i djallit”
Jo gjithmonë mund të kesh muzë, për të shkruar një poezi apo për të bërë kritikë rreth një libri.
Kjo ka shumë arsye, por ajo që më shtyn vazhdimisht drejt kësaj bote pafund është arti që ndodhet brenda librit, ose historia e shkruar me art.
Këtë lloj ndjesie pata me librin “Satanari dhe zogu i djallit” me autor shkrimtarin zagorit Jorgo Telon. Titulli i librit është një titull intrigues, që duket sikur më shtyn të marr një bedenë nga kalaja e Ali Pashë Tepelelenës dhe ta sjell në muzeun e famshëm botëror, Metropolitan në New York, aty ku ndodhet portret i fildishtë i Ali Pashës pikturuar nga Jacob Ritter von Hartman, (1795–1873),
Kjo lloj ndjesie më krijohet ngase bedenat e kalasë dhe historia e Ali Pashe Tepelenës, ngjizen aq fort sa krijojnë binjakëzimim e një epopeje sa historike aq dhe legjendare. Koka e tij e prerë që çohet para Sulltanit, tiranit që shtypi për 500 vjet barbarisht Shqipërinë, përbën një fakt të pamohueshëm të luftës së Pashait me Sulltanin duke më rrëmbyer të tërën dhe më duket sikur më ndodh si me poezinë e Jean Cocteau që shkruan se: “Tek Bodler, “mjaftonte një varg-shkreptimë që ta merrte tërë poezinë për ta ngritur në qiell”.
Poeti Telo edhe pse invalid në karrige, mua më përshfaqet befasues si kalorsiak me trimat e Ali Pashë Tepelenës, por Telo është ndryshe nga Pashai ngase ai lufton vetëm me shpatën poetike...
Vargu i tij poetik ka gazavajin në një vibrim poetik, me një ëndërrim të zgjuar zagorit, prej ku autori ka dhe origjinën.
Vargjet në këtë poemë janë një dëshmi e plotë e qëndresës heroike dhe tragjizmit që ka brenda pikturimi artistik. Edhe pse Heroi i tij Ali Pashë Tepelena i përket dy shekujve të mëparshëm në ndjejmë pranë praninë e të padukshmes, dhe kridhemi brenda një ekspresioni estetik midis figurës historike kombëtare të Ali Pashë Tepelenës dhe poetit botëror anglez Bajronit i cili e përshkruan udhëtimin e tij në sarajet e Tepelenës gati-gati si një ringjallje të përfshirë nga pasioni dehës i poetit.
Kjo poemë është një shërbim i qartë që i bëhet historisë dhe zërave ulëritëse të saj që duan ta varrosin me cdo kusht historinë.
Në cdo strofë në kuptojmë gjendjen shpirtërore të poetit, përsiatjet reflektive dhe filozofike. Ai sjell artistikisht kujtesën historike popullore dhe bujarinë zagorite për Ali Pashë Tepelenën. Populli i kulturuar zagorit dhe po aq mikpritës vazhdojnë ta kenë në gojëdhënat e tyre lidhjen që kishin me Ali Pashain dhe mbështetjen e fuqishme që i dhanë për t’u shkëputur njëherë e përgjithmonë nga Turqia.
Stanari fisnik Ded’Gjoni dhe Hil Dede i hapën dyertë e zemrës dhe e pritën ashtu siç di të presë me gjithë madhështinë e saj krahina e Zagorisë.
Ja si i këndon autori:
Tek Hil Dede* gjeti derën e mikpritjes/ te stanar Ded’ Gjoni**, një zemër fisnike. Rioshit trimosh, Ali Tepelena/ Gjithë majëmalet i ngjanin bedena.
Gjithë poema është nje kumt, ku me dendësi mjetesh artistike si metafora, simbolet, animizimi, aliteracioni thurin aq bukur trupin e poezisë.
Autori bëhet kalërues ëndrrash me imazhe poetike të fuqishme që herë zbuten brenda dhimbjesh dhe herë bëhen barrikada për ata që infektojnë historinë.
Vargu i tij binjakëzohet me historinë, për rrjedhojë ka ditur të bëjë radiografinë brenda sallës antiplumb që ka ndërtuar. Dihet që Ali Pashë Tepelena iu ka shprehur mirënjohjen shumë mbështetësve të kauzës së tij, e cila ishte vetëm shkëputja e Shqipërisë prej thonjëve të perandorisë anadollake turke, ndaj të gjithë çlirimtarëve dhe mbështetësve të tij iu ka ndërtuar shtëpi të gurta, ujësjellës, ura për gjithë krahinën dhe qytetin etj,…
Për bamirësinë e Pashait poeti shkruan: Edhe sot e kësaj dite/ kur kan’ rrjedhur ujrat lumë/ Çdo kujtesë zagorite/ mban të freskët atë burrë…
Metafora në këtë libër ka ndërtuar folenë me fijet e zemrës së poetit që kanë brenda dhe gjëmime ujërash lumë...
Ato janë një vullkan në shpirtin e tij që s’fle kurrë, ndaj dhe epitetet për popullin zagorit si trimat vetëtitës, kapedanë Lirie janë medoemos dhe pjesë e shpirtit të poetit zagorit, jane pjesë e atij populli që na dhuroi Çajupin e pavdekshëm, gjuhëtarin e shquar Ilia Dilo Sheperin, etj…Ja si shprehet poeti Telo rreth mirënjohjes zagorite:
Mirënjohja për zagoritët sikur fliste vetë me gojë/ Me gojë urash dhe shtëpish edhe nga mullinj për blojë/ Si luani i vërtetë/ i vu shpatën osmanllisë…/ Veten lart e ngriti vetë/ i dha frymë Shqipërisë.
Libri Stanari dhe Zogui i djallit është një poemë liriko-epike me një pafundësi interpretimesh dhe dendësi shprehjesh kuptimore që sjell të gjallë figurën e Ali Pashë Tepelenës dhe lidhjet e tij me popullin gjeneroz të Zagorisë, që nxori burra dhe pena të shquara.
Si lexuese përjetoj harmonizimin e ligjërimit liriko-epik tepër befasues me ndërtimin e vargjeve sentenciale për Pashain që tronditi Perandorinë dhe Europën.
Një merak e kish Pashai/ të shkëputej krejt nga Porta/ Popujve u dha kurajë…/ U habit prej tij Evropa/ Shekuj rrodhën s’u harruan/ U shndërrua në legjenda/ E shohim të skulpturuar/ Me të merren, kënga, pena…
Kjo poemë iu kujton historianëve dhe zërave ulëritës të rivlerësojnë historinë, ndërsa miopëve të heqin syzet e errëta, ngase dielli po çanë retë e çmendura që grinden pamëshirshëm me njera-tjetren, sepse: Besëlidhja që krijoi/ tok me miq e sundimtarë/ Portës s’Lart’ i dha ngjyrë ftoi/ ndërsa vetes mjaft rivalë…
Trimëria dhe guximi i tij do të tregohen brez pas brezi, kurthet që iu ngriten i bëri shkrumb, ndaj dhe pena e poetit rrjedh si ujëvarë bjeshkësh:
Si pronar i madh Veziri/ u vetëshpall autonom/ Duhm’ e vrull punëve u hyri/
Si të qe Sulltan në fron/ Edhe sot e kësaj dite/ mirënjohës na “flet” Aliu/
Mjekëroshi na avitet/ Veç… me dy varre fatziu…
Këto vargje më sjellin ndërmend poezinë e poetit të madh grek Janis Ricos i cili midis te tjerash shkruan: Me një zambak të egër ndriçova netët tona më të egra. ... duke adhuruar edhe Atë që i ngjitet kodrës mes perëndimit të praruar. Shikoni: Në mëngën e majtë ka një arnë të purpurt katrore. Ajo
këndej nuk shquhet qartë. Por unë sidomos atë desha t'ju tregoja. Dhe ndoshta sidomos për atë do ta meritoja të më kujtonit.
Si përfundim kjo poemë epiko lirike me tharmin e artit na con në burimin e kujtesës dhe ngre në zenit nderimin për figurat e mëdha kombëtare.
Mars, 2011
Staten Island, New York
Shteti
Mosha
24/2/2023, 00:58 nga Kledja